Otobüsle zamanda yolculuk

İstanbul gözümüzün önünde birkaç yılda bile değişir ve dönüşürken, bundan çok daha öncesini tahayyül etmek de giderek zorlaşıyor. İETT’nin hazırladığı Fotoğraflarla İstanbul’da Ulaşım adlı iki ciltlik kitap, bunun yeni bir kanıtı olmuş. İstanbul Kent İçi Ulaşım Tarihçisi Akın Kurtoğlu tarafından hazırlanan ve İETT’nin fotoğraf arşivinden seçilen karelerin kullanıldığı kitapları sadece toplu taşımanın değil, İstanbul’un da fotoğraflı bir tarihi olarak okumak mümkün. 

1940’larda İstanbul’u kat etmeye başlayan belediye otobüslerinin o yıllarda çekilen fotoğrafları, İstanbul’un nasıl da akıl almaz biçimde değiştiğini kanıtlıyor. İki kitabı incelerken elektrik kesilince yolda kalan troleybüsleri, bol ağaçlı yolları, kâgir binaları, ıssız yol kenarlarını görüyoruz. Otobüslerde 1960’lı yıllarda kadın biletçiler çalışırmış meğer. İstanbul’a ilk trafik ışıkları da 1929’da Galata’ya dikilmiş. Hemen sonra da bozulmuş. Şimdi İstanbulluların gözünün aşina olduğu üst geçitler, alt geçitler yokken kentin nasıl göründüğünü merak edenler için önemli bir arşiv. Bazı kareler içinizi acıtsa da, bir konuda içiniz rahatlayabilir. İstanbul’da hep trafik varmış.  

Otobüslerin beklediği arsada şu an Cevahir Alışveriş Merkezi var. 1912 yılında atlı tramvay deposu olarak açılan ve 1948’den 1980’li yıllara kadar otobüsler için kullanılan Şişli Garajı, 80’li yıllarda şehrin merkezinde kaldığı için kaldırılmış. 1989’da inşaatına başlanan ve 2005’te açılan Cevahir Alışveriş Merkezi şu an 1961’de Türkan Şoray ve Ayhan Işık’ın başrollerinde olduğu Otobüs Yolcuları filminin setinin de üzerinde bulunuyor. 

Surlardan tanımış olmanız muhtemel. Fotoğraf 1962’den. Şimdilerde Haşim İşcan Geçidi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bulunduğu yerde eskiden bir göbek varmış. Etrafta hiçbir yapı olmayışı, surlar olmasa tanımayı zorlaştırırdı. 

1967’de Eminönü trafiği başa çıkılamaz bir hal alınca meydana bir üst geçit inşa edilmesi fikri gündeme gelmiş. 

Barbaros Bulvarı, Yıldız Teknik Üniversitesi yakını. Yani şu anda Boğaziçi Köprüsü’ne ulaşmak için bazen saatlerin harcandığı yol. 

Bu küçük bir kasaba yoluna benzeyen, tek tük otomobillerin bir tane de otobüsün geçtiği yol Millet Caddesi. Yani Fındıkzade’den Aksaray’a inen, Çapa Hastanesi’nin bulunduğu yol. Fotoğraf 1960’tan. Fotoğraftaki kâgir evler birkaç yıl sonra betonarme binalara dönüşecek. 

Soldaki binalar ve tramvaydan tanıyacaksınız ama çok yormuyoruz. İstiklal Caddesi, Ağa Camii yanı. 1951’de gazeteler şöyle yazıyormuş: “Beyoğlu İstiklal Caddesi’ndeki Ağa Camii durağında toplam 12 saat içinde 7 bin 598 kişinin otobüs ve tramvaylara bindiği ve 33 bin 110 kişinin de indiği, sayılarak hesaplandı."