Okyanuslardaki silah denemeleri deniz yaşamına ne kadar zarar veriyor?

Kadrajda deniz yüzeyinin bir daire şeklinde beyazlaştığı ve şok dalgasının kamerayı sarstığı gözüküyor.

Ardından dairenin içinden büyük bir küre şeklinde su yükseliyor ve geri düşüyor. Patlama noktası yakınlarında ise dev bir savaş gemisi var.

Görüntüler geçen Cuma günü ABD Donanması'nın en yeni ve en gelişmiş uçak gemisi olan USS Gerald R. Ford'un yakınındaki bir patlamaya nasıl tepki vereceğini ölçmek için yapılan deneme sırasında çekildi.

Testte 18 ton patlayıcı kullanıldı. Bu toplamda, ABD Ordusu'nun nükleer olmayan en büyük silahı Mother of All Bombs'un (Tüm Bombaların Anası) iki katı bir güç demek.

Patlama o kadar güçlüydü ki 3,9 büyüklüğünde bir deprem olarak kaydedildi ve patlamanın ardından oluşan su hareketleri yalnızca okyanusta değil, sosyal medyada da büyük bir dalgalanmaya yol açtı.

İnsanlar bunun deniz yaşamına ne kadar zarar verdiğini sorguladı.

Ölüm yarıçapı

BBC Bilim Editörü David Shukman "Bir patlama bir savaş gemisine hasar verecek kadar büyükse denizdeki canlıları da kesinlikle öldürebilir" diyor ve ekliyor:

"Balıkçılar dinamit kullanarak balık avlıyor. Yani patlamaların deniz canlıları için ölümcül olabildiğini biliyoruz. Ve büyük bir patlama da büyük sayıda deniz canlısını öldürür."

Ulusal Kaynakları Savunma Konseyi adlı sivil toplum kuruluşunun deniz memelileri koruma direktörü Michael Jasny de bu görüşte:

"Patlama noktasına 1-2 kilometre uzaklıktaki küçük deniz memelileri büyük ihtimalle ölecektir. 10 kilometre uzaklığa kadar ise çeşitli kalıcı yaralanmalara yol açacaktır. Buna kalıcı işitme kaybı da dahil."

İşitme kaybının bazı deniz canlıları için feci sonuçları olabiliyor.

BBC Bilim Editörü Shukman "Ses dalgaları deniz altında uzun mesafeler alabiliyor ve balinalar yüzlerce kilometre öteden birbiriyle haberleşebiliyor. Dev bir patlamanın yaratacağı şokun onları nasıl etkileyebileceğini hayal edebilirsiniz" diyor.

Deniz memelileri müthiş dalgıçlardır. Örneğin dev şişe burunlu balinalar okyanusun 2 bin metre altına kadar dalabilir.

Su altında görüş mesafesi hızla azalır ve bir kilometreden sonra karanlık bölge başlar.

O derinliklerde bir balina yolunu bulabilmek için ses dalgalarına ihtiyaç duyar.

Bu yüzden bazı uzmanlar "sağır balina ölü balinadır" derler.

Şok

Su altı patlamaların sonucunda bir şok dalgası ve akustik enerji ortaya çıkar. Bunların büyük okyanus memelilerine verdikleri zarar daha önce de kayıtlara geçmiştir.

Ağustos 2019'da Baltık Denizi'nde, 2. Dünya Savaşı'ndan kalma deniz mayınlarını yok etmek için patlayıcılar kullanılmış, bunun sonucunda en az sekiz liman yunusu sağırlaşarak ölmüştü.

10 yıl önce de İskoçya'da 39 uzun yüzgeçli pilot balığı suların yükseldiği sırada girdikleri bir körfezde sular çekilince mahsur kalmış, 19'u ölmüştü.

Bu olayın ardından İngiliz hükümetinin hazırladığı bir raporda, yakınlarda birkaç gün önce yapılan patlayıcı denemelerinin bu trajediye yol açtığını yazılmış, "Balinalarda böylesi bir etki yaratabilecek tek dışsal olay buydu" ifadeleri yer almıştı.

2013 yılında ABD ordusu, sonraki beş yıl boyunca yapılacak tatbikat ve eğitim çalışmalarında yüzlerce balina ve yunusun ölebileceğini, binlercesinin de yaralanabileceğini kabul etmişti. Bunların büyük kısmının da sualtı patlamalar sonucu gerçekleşeceği öngörülüyordu.

Önemli olan boyutu

Patlamanın büyük deniz canlılarında yarattığı etkilerin bazılarını biliyoruz fakat daha narin olan küçük deniz canlılarında yarattığı etkiyi ölçmek çok daha zor.

Sualtı akustiği uzmanı Peter Ward, 2015'teki bir araştırmasında sualtı patlamalarının çevreye etkisini incelemişti.

Ortalama bir 2. Dünya Savaşı deniz mayınının yarattığı etkileri araştıran Ward, makalesinde şu ifadeleri kullanmıştı:

"Sıradan bir deniz mayınında 450-680 kilogram patlayıcı vardır ve genellikle 300-630 metre yarıçapında ölüme yol açar.

"Daha büyük patlayıcılar ise daha uzaktaki canlıları da öldürür.

"Canlının boyutu büyüdükçe hayatta kalma şansı da artar."