Nijerya'da polis şiddetine karşı gösteriler nasıl başladı neden büyüdü?

Nijerya'nın en büyük şehri Lagos'ta polis şiddetine karşı gösterilerde en az 12 kişinin askerlerin açtığı ateşte öldürüldüğü, çok sayıda kişinin yaralandığı bildirildi. Nijerya ordusu ise askerlerin protestocuları öldürdüğü haberlerinin "yalan haber" olduğunu söylüyor.

Nijerya'da Ekim başından bu yana devam eden ve insan hakları ihlalleri yaptığı gerekçesiyle Özel Hırsızlıkla Mücadele Birimi'nin (SARS) kapanmasının yolu açan gösterilerin neden ve nasıl başladığını derledik.

Son durum ne?

Lagos'ta devam eden gösterilerde 20 Ekim Salı gecesi ordunun protesto göstericilerine ateş açtığı bildirildi. Görgü tanıkları en az 12 protestocunun öldürüldüğünü, onlarca kişinin de yaralandığını söyledi.

Uluslararası Af Örgütü de çok sayıda göstericinin "öldüğüne dair güvenilir bilgiler olduğunu" ifade etti.

Ordu ise askerlerin göstericilere ateş açtığı haberlerinin 'yalan haber' olduğunu söylüyor. Nijerya Devlet Başkanı Muhammadu Buhari de halka "itidal" çağrısında bulundu.

Lagos'ta ve çevre bölgelerde 24 saatlik sokağa çıkma yasağı ilan edildi.

BBC'nin Nijerya muhabirlerinden Nduka Orjinmo, Çarşamba günü küçük bir grup protestocunun sokağa çıkma yasağını ihlal edip askerin ateş açtığı söylenen Lekki Meydanı'nda toplandığını aktardı.

Salı günü yaşanan şiddet olayları uluslararası toplum tarafından da tepki çekti. Eski ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, Nijerya Devlet Başkanı Muhammadu Buhari'yi eklediği Twitter mesajında Buhari ve ordunun "genç protestocuları öldürmeye son vermeleri" çağrısı yaptı.

ABD'de Demokrat Parti'nin başkan adayı ve eski Başkan Yardımcısı Joe Biden da Nijeryalı yetkililere seslenip "protestoculara uygulanan şiddeti durdurmaları" uyarısında bulundu.

Biden yazılı açıklamasında, "ABD polis reformu talebi ve demokrasilerinde yolsuzluğa son verilmesi arayışında olan barışçıl Nijeryalı göstericilerin yanında yer almalıdır" dedi.

İngiltere Premier Ligi'nde Manchester United'ta forma giyen Nijeryalı futbolcu Odion Jude Ighalo da Nijerya hükümetini "kendi vatandaşlarını öldürmekle" suçladı. Ighalo, Twitter'da paylaştığı video mesajında "Bu hükümetten utanıyorum" dedi.

Lagos'ta yaşananlarla ilgili neler biliniyor?

Görgü tanıkları, salı akşamı Lagos'un zengin Lekki bölgesinde üniformalı kişilerin göstericilere ateş açtığını belirtiyor.

BBC Nijerya Muhabiri Nayeni Jones da ateş açılmadan önce silahlı askerlerin protesto alanını kordon altına alırken görüldüğünü bildirdi.

Sosyal medyada paylaşılan canlı video yayınlarında da protestocuların yaralananlara yardım etmeye çalıştığı görülüyor.

BBC'ye konuşan bir görgü tanığı, "19.00'dan önce askerler geldi ve bize, barışçıl göstericilere ateş etmeye başladı. Doğrudan bize doğru geliyorlardı. Büyük bir kaos vardı. Yanımdaki biri vuruldu ve o an orada öldü. Büyük bir kargaşa vardı, bize durmadan ateş ettiler. Yaklaşık 1-1,5 saat sürdü. Sonunda askerler gelip cesetleri topladı" dedi.

Görgü tanığı askerlerin oluşturduğu barikat nedeniyle ambulansların bölgeye ulaşamadığını da ekledi.

Reuters haber ajansına konuşan dört görgü tanığı da askerlerin göstericilere ateş açtığın söyledi. 55 yaşındaki görgü tanığı Alfred Ononugbo, "Kalabalığa doğru mühimmatlarıyla ateş açmaya başladılar. Kalabalığa ateş ediyorlardı. Kurşunların bir ya da iki kişiye isabet ettiğini gördüm" dedi.

Yetkililer, sadece birkaç kişinin yaralandığını teyit etti. The Premium Times gazetesi ise görgü tanıklarının en az 12 kişinin öldüğünü söylediklerini aktardı.

Olay yerinde bulunan göstericiler, ateş açılması öncesi bölgedeki güvenlik kameraları ve sokak ışıklarının da söküldüğünü aktardı.

Uluslararası Af Örgütü Nijerya ofisi Twitter'dan yaptığı açıklamada "protestocuların ölümüne neden olan aşırı güç kullanımına dair güvenilir ancak rahatsız edici kanıtlara ulaştıklarını" ifade etti.

Lagos Valiliği Sözcüsü Gboyega Akosile ise "Protestoların arkasına sığınarak kargaşa yaratmaya çalışan suçluları durdurmaya yönelik 24 saatlik sokağa çıkma yasağı ilanı sonrasında, Lekki Toll Plaza yakınında ateş açıldığı haberleri geliyor" açıklamasını yaptı.

Yetkililer nasıl tepki gösterdi?

Nijerya Devlet Başkanı Buhari, Çarşamba günü yayımladığı yazılı açıklamasında ateş açılmasına doğrudan atıf yapmadı ama halka, polis birimlerinde "reform hız kazanırken" sabırlı olmaları çağrısında bulundu.

Ordu, Lekki'de yaşananlarla ilgili yazılı bir açıklama yapmadı ama Twitter'daki paylaşımlarında medyada yer alan haberlerin "yalan haber olduğunu" söyledi.

Lagos Valisi Babajide Sanwo-Olu, "ateş açılmasıyla yaşanan talihsiz olay" olarak tanımladığı olaylarda 25 kişinin yaralandığını ifade etti.

Twitter'da yaralıların kaldırıldığı bir hastanede çekilen fotoğrafını paylaşan Sanwo-Olu, "Kontrolümüz dışındaki güçler tarihimizde kara lekeler oluşturdu" dedi ve olayla ilgili soruşturma açılması talimatı verdiğini söyledi.

Gösteriler nasıl başladı?

Protestolar Ekim başında, polis bünyesindeki SARS biriminin hukuksuz tutuklama, saldırı ve ateş açma gibi eylemleri nedeniyle feshedilmesi çağrılarıyla başladı.

Nijerya Devlet Başkanı Muhammadu Buhari, 11 Ekim'de SARS birimini kapattı.

Ancak göstericiler güvenlik güçlerinde başka değişiklikler ve ülke yönetiminde reformlar yapılması talebiyle sokakları terk etmedi.

Lagos Valisi Sanwo-Olu, "suçluların protestoları gasp ettiklerini" söyledi.

Mayeni Jones, BBC Nijerya Muhabiri

Nijerya'da Salı gecesi sosyal medya kullanıcılarının ateş açılma görüntülerinin paylaşılması geceye kasvet düşürdü.

Nijerya ordusu ilk defa silahsız göstericilere ateş açmakla suçlanmıyor. "EndSars" (SARS'ı kapatın) gösterilerinin başlamasından bu yana ülkenin farklı bölgelerinden şiddet olaylarına dair haberler geliyordu.

Ama dün geceye kadar barışçıl devam eden protesto gösterilerinde gerçek mermiler kullanıldığını görmek birçoklarını şaşırttı.

Daha geçen hafta olayın yaşandığı yerdeydim. Göstericiler barışçıl, organize ve ülkelerinin geleceğine dair umut doluydular. Ama artık öyle değil. Protestocular ulusal marşı söylerken arkalarında açılan ateş seslerinin duyulduğu sosyal medya videoları öfkeyi tetikledi.

Birçok görgü tanığı, protesto gösterilerinin yaşandığı bölgede askerler ilerlemeden önce kapalı devre güvenlik kameraları ve ışıkların kapatıldığını söyledi.

Bu ayrıntılar, iktidar sınıfından hali hazırda hayal kırıklığı duyan bir jenerasyonu harekete geçirdi. Devlet Başkanı'nın sağır edici sessizliği ise bu öfkenin artmasına neden oluyor. Nijerya hükümetinin giderek artan memnuniyetsizliği bastırmak için zamanı daralıyor.

Yıllar öncesine dayanan iddialar

Nijeryalılar polis şiddetine karşı yıllardır protesto gösterileri düzenliyor. Ama Ekim başında başlayan bu gösteriler uluslararası toplumda daha önce görülmemiş seviyelerde dikkat çekti ve destek gördü.

Bunun en büyük sebeplerinden biri Nijeryalı protestocuların eylemlerini sosyal medyaya taşıması oldu. Twitter'da #EndSARS (Özel Hırsızlıkla Mücadele Birimi SARS'ı kapatın) etiketiyle yapılan paylaşımlar dünyanın birçok ülkesine ulaştı.

SARS'ın hırsızlık, yolsuzluk yaptığı, insanlara saldırıp, hatta birçok kişiyi öldürdüğü iddiaları yıllar öncesine dayanıyor.

Nijerya merkezli teknoloji haber sitesi Tech Cabal sosyal medyadaki paylaşımların 3 Ekim'de başladığını bildiriyor. Yalnızca 800 takipçisi olan bir hesaptan yapılan paylaşım 10 binden fazla "Retweet" edildi.

Kendisini Chinyelugo olarak tanıtan ama gerçek kimliğini gizli tutmak isteyen Twitter kullanıcısı BBC'ye açıklamasında genelde Twitter'da düşük profilli olmak istediğini ama kendisinin de daha önce polis şiddeti mağduru olduğunu söyledi. Chinyelugo, bir arkadaşının başka bir saldırıyı gördüğünü söylemesi üzerine tweet atmaya karar verdiğini anlattı.

Chinyelugo, "Eğer SARS sizi genç güzel bir arabası olan biri gibi görürse sizi taciz etmeye ve para istemeye başlar" dedi.

Chinyelugo daha sonra da polisin genç bir erkeğe ateş açtığı görülen bir videoyu Twitter'da paylaştı. Videonun, kendisini Azakaza Sarah olarak tanıtan bir Instagram kullanıcısının hikayesinden alındığı görüldü. Videonun WhatsApp aracılığıyla da birçok kullanıcıya ulaştırıldığı düşünülüyor.

BBC muhabiri Ndyka Orjinmo, asıl hareketlenmenin 7 Ekim Çarşamba günü, kendisini medya stratejisti olarak tanıtan Rinu Oduala adlı bir kullanıcının diğer protestocuları Lagos'ta hükümet binası önünde toplanmaya çağırmasıyla başladığını söylüyor.