Nasıl olursa olsun, İstanbul Fringe Festivali yeter ki olsun

İstanbul Fringe Festival’ın ikincisi bu yıl eylül ayında çevrimiçi olarak yapılacak. Dünya çapında uzun yıllardır alternatif ve yenilikçi tiyatro topluluklarını bir araya getiren Fringe Festival, geçen yıl ilk kez İstanbul’da izleyiciyle buluştu. Festival büyük ilgi görerek 4 binin üzerinde seyirci kitlesine ulaştı. Bu yılki festival 21-27 Eylül tarihleri boyunca YouTube, Zoom, WhatsApp ve diğer sosyal medya kanalları üzerinde düzenlenecek. Hafta boyunca izlenebilecek kayıtlı video gösterimlerinin yanı sıra canlı performanslar, atölyeler, söyleşiler ve bir de parti olacak. İstanbul Fringe Festival ekibiyle ve ekipten Eda Erman’la bu yılki festivalin detaylarını ve koronavirüs salgının tiyatroyu nasıl etkilediğini konuştuk.

İlk olarak geçen yıl ilki düzenlenen festivalden bahsedelim. İlgi nasıldı?

Festivalin ilk yılında gördüğü ilgi beklentilerimizin çok ötesindeydi ve hepimizi çok mutlu etti. Sanatçılara duyurduğumuz açık çağrımız kısa sürede, dünyanın birçok farklı yerinden, 180’in üzerinde başvuruya ulaştı. Geçen eylül ayında da dünyanın farklı köşelerinden ve Türkiye’den toplamda 100’ün üzerinde sanatçıyı, 20 farklı gösteride ağırladık ve 4 bin kişinin üzerinde bir seyirci kitlesine ulaştık. Bunun yanı sıra, festival süresince atölyeler, söyleşiler ve partiler gerçekleştirdik. Böylelikle İstanbul’a dans, tiyatro ve performans alanlarında üretilmiş alternatif gösterileri seyirciyle buluşturan, uluslararası bir performans sanatları festivali kazandırma hedefimize ulaştığımıza inanıyoruz.

Gösterimlerden birçoğu kapalı gişe oynadı. Hatta talep yoğunluğu dolayısıyla kimi oyunlara ek gösterim koyduk. Biz yola çıkarken yurtdışından yeni ve alternatif işleri İstanbul'da izleme ihtiyacımızdan yola çıkmıştık. Istanbul Fringe Festival’in ilk yılında gördüğü bu ilgi hem motivasyonumuzu artırdı hem de aslında İstanbul'da bu ihtiyacın ne kadar karşılık bulduğunu gösterdi. Geçen yıldan biriktirdiklerimizle Istanbul Fringe Festival 2020’ye hazırlanıyorduk ki pandeminin etkilerini Türkiye’de de görmeye başladık. Festivali fiziksel olarak dilediğimiz gibi gerçekleştirmenin mümkün olmadığını anlayınca alternatif seçeneklere yöneldik. Istanbul Fringe olarak pandemi döneminde üretmeyi ve bir araya gelmeyi bırakmak istemedik. Dünya genelindeki hızlı dijitalleşmeye adapte olarak, festivali online ortama taşımaya karar verdik. Istanbul Fringe Festival 2020, 21-27 Eylül tarihleri boyunca YouTube, Zoom, WhatsApp ve diğer sosyal medya kanalları üzerinde gerçekleşecek. Hafta boyunca izlenebilecek kayıtlı video gösterimlerinin yanı sıra canlı performanslar, atölyeler, söyleşiler ve bir de parti olacak.

Tiyatroların 1 Temmuz’da açılabileceği söylenmişti ancak tiyatrocuların bu konuda hâlâ çekinceleri var... Karar bu nedenle mi alındı?

Herkesin tartıştığı gibi performans sanatları en son "normale" dönmesi beklenen alanlardan biri. Bizim yaptığımız festivali gerçekleştirebilmek ise sadece tiyatroların açılmasına ve seyirci sayısına değil pek çok farklı ülkeden sanatçının seyahat edebilmesi, gönüllü evlerinde konaklayabilmesi gibi pek çok faktöre bağlı. Eylül'de kimsenin sağlığını tehlikeye atmadan bu koşulları sağlamak imkansız görünüyordu. Bu kararı alırken herhangi bir maddi kaygı gütmedik. Festivali dijital ortama taşımaya iten motivasyon, daha ziyade seyahat kısıtları ve riskleriydi. Festivalin Türkiye’deki sanatçıları ve üretimleri, yurtdışındaki sanatçılarla ve festivallerle buluşturma hedefi var. Biz de asıl hedefimizi sabit tutarak, yöntemimizi değiştirmeyi tercih ettik.

PERFORMANS SANATI BİÇİM DEĞİŞTİRİYOR

Salgın sürecinde dünyaca ünlü birçok ünlü tiyatro oyunlarını çevrimiçi olarak erişime açtı. Biz de diğer Fringe festivallerinden oyunlar görecek miyiz? Peki, gerçeğinin yerini ne kadar tutacak dijital izleme deneyimi sizce?

Pandemi şartlarında tiyatronun nasıl var olabileceği tartışması bu alandaki herkesin olduğu gibi bizim de gündemimizde. Bu süreçte katıldığımız ve düzenlediğimiz yayınlarda da bu tartışmaya katkı sağlamaya çalıştık. Gösteri sanatlarının özgünlüğü insanların aynı zaman ve mekânda bir araya gelerek ortak bir deneyim paylaşmasından ileri geliyor. Bu temel koşul ilk defa ortadan kalktı, bu da bizi tanımlarımızı gözden geçirmeye itiyor. Bu süreçte arşiv videolarının paylaşılması bir yana dijitalin imkânlarını kullanan yeni yaratımlar ortaya çıktı. Belki de bugün tartışmamız gereken; dijitalin canlının yerini tutup tutmadığından ziyade, mevcut koşullarda canlılık ve ortak deneyimin nasıl yaratılabileceği. Sanatın her dalı gibi performans sanatları da biçim ve boyut değiştiriyor.

Tiyatronun esasları sabit tutularak melez tarzlar, tamamen dijitalleşmiş yöntemler de gelişiyor. Yeni medya araçlarının kullanımı zaten pandemiyle başladı, bundan sonra da canlı ve dijital alan birbirini dönüştürerek ilerleyecektir. 

Pek çok diğer festival gibi dünyadaki Fringe festivallerinin birçoğu da dijital ortama taşınıyor. Bu konu üzerine kafa yorarken World Fringe Network üzerinden diğer Fringe direktörleriyle görüş alışverişinde bulunduk. Yakın iletişimde olduğumuz Prag Fringe ve Stockholm Fringe de festivallerini dijital ortama taşıdı mesela. Bu festivaller de Facebook, YouTube gibi farklı sosyal medya mecraları aracılığıyla seyirciyle buluşuyor.

Istanbul Fringe Festival olarak biz de 26-27 Eylül tarihlerinde Belçika'da gerçekleşen “Fêtes Romanes” festivali ile 2 etkinlik için ortak yayın yapacağız.

Fringe festivalleri arasında bir sanatçı dolaşımından söz edebiliriz. Geçen sene de Istanbul Fringe'de yer alan sanatçıların çoğu daha önce Edinburgh Fringe, Stockholm Fringe, Finn Fringe gibi festivallerin programlarında da yer almışlardı.

Ekipler neye göre seçilecek. Video kayıtlarında dikkat edilecek hususlar olacak mı? Bir de belli olan ekipler varsa onları öğrenebilir miyiz?

Bu sene festivalin dijital ortamlara taşınmasıyla biz de her şeyi sıfırdan öğreniyoruz aslında. Programı oluştururken de hem fiziksel hem de dijitalde olması durumlarını değerlendirerek ilerledik. Festivali eski normalin şartlarında gerçekleştirseydik, programda yer alabilecek pek çok performansı, dijital ortama uygun olmadığı için ne yazık ki bu yıl dahil edemedik. Yine de festival seçkisinde bu sene yer alan oyunların yanı sıra, programa dahil olamayan performansların başvuruları, önümüzdeki yıl fiziksel olarak düzenlenecek festivalin başvuruları için de geçerli olacak.

Video olarak izlenmesi etkileyici işlerden güçlü bir seçki yaptığımızı söyleyebilirim. Bu yıl festivalde Almanya, Belçika, Fransa, Hindistan, İngiltere, İtalya, Macaristan, Romanya, Rusya, Tayvan ve Türkiye'den toplamda 12 yabancı, 3 yerli ekip olacak. Yurtdışından gelecek performansların tamamı, 21-27 Eylül tarihleri boyunca YouTube sayfamızda yer alacak. https://www.youtube.com/c/FringeIstanbul

Türkiye’den katılan performansların ise seyircisiz gösterimlerinin canlı yayınlanmasını hedefliyoruz. Bunun için ekiplerle ve mekanlarla görüşmelerimiz devam ediyor.

SANATÇILARA DESTEK FONU

Fringe Destek Fonu hakkında da bilgi alabilir miyiz? Sanatçılarla görüşmelerinizde ne gibi zorluklar yaşadıklarını dile getirdiler?

Istanbul Fringe Festival 2020’yi dijital mecralara taşıma kararı aldıktan sonra seçkiye giren ekiplerle yaptığımız online görüşmelerde sanatçıların bu dönemdeki kaygılarını ve ihtiyaçlarını anlamaya çalıştık. Ekiplerin hepsi de tekrar ne zaman sahneye çıkacağı konusunda endişeli olduklarını, gösteri ve turnelerinin iptal olduğunu veya ertelendiğini ve gelirlerinin durma noktasına geldiğini dile getirdi. Bu yüzden, festivali dijital mecralarda da olsa gerçekleştirmek istememizde bizi en çok sanatçılar cesaretlendirdi.

Biz de pandemi döneminde gösterileri, turneleri ve yaratım süreçleri iptal olan veya ertelenen, gelirleri durma noktasına gelen sanatçıları desteklemek ve Istanbul Fringe Festival’ı sürdürülebilir, alternatif ve erişilebilir bir hâle getirmek için Fringe Destek Fonu oluşturmaya karar verdik.

Fringe Destek Fonu'nu oluştururken dijital içerikler için bilet satmadan veya ücret talep etmeden sanatçılara ve festivalin sürdürülebilirliğine nasıl katkıda bulunabileceğimizi düşündük. Böylelikle hem İstanbul’daki ve İstanbul dışındaki izleyiciler festivali ücretsiz takip edebilecek hem de destek olmak isteyen kişi ve kurumlar seçeceği kategoride sanatçılara ve festivale fon sağlayabilecek. 25 TL’den 1000 TL’ye kadar toplamda 6 farklı destek bileti kategorisi bulunuyor. Katılımcılar, bu destek biletlerini satın alarak hem sanatçıları destekleyebilecek hem de Istanbul Fringe Festival 2021 etkinlikleri için önden bilet almış olacaklar. tiyatrolar.com.tr üzerinden 1 Temmuz -31 Ekim 2020 tarihleri arasında ulaşılabilen Fringe Destek Biletleri’nin geliri, Istanbul Fringe Festival 2020 Online seçkisinde yer alan sanatçılara ve festivalin 2021 çalışmalarına destek sağlayacak.

Yan etkinlikler hakkında da bilgi alabilir miyiz?

Biz başından beri festivali festival yapan niteliğin o birkaç günde belli bir topluluğun bir araya gelmesiyle ortaya çıkan deneyim olduğunu düşünüyoruz. Bu sene bunu fiziksel olarak yapamayacaksak nasıl yapabileceğimiz üzerine kafa yoruyoruz. Bu nedenle yan etkinlikler bu sene özel bir önem kazandı. Biraz krizi fırsata çevirerek dijitalde fizikselde yapamadığımız neleri yapabileceğimizden hareket ettik. Bu durumun en büyük avantajı da festivalin hem Türkiye'de başka şehirlerden, hem de yurtdışından takip edilebilecek olması. Türkiye'den ve yurtdışından sanatçıları buluşturacağımız Artist Speeddate, Türkiye'den ve yurtdışından bağımsız sanat üreticilerinin bir araya gelerek deneyim ve fikirlerini paylaşacakları paneller, sanatçı-izleyici buluşması, online workshoplar gibi etkinliklerle bir araya gelmeyi kurguluyoruz.  COVID-19 izin verirse canlı bir açılış, bir de kapanış partisi olacak.

Söylemek, eklemek istedikleriniz...

Hepimizin üzerine kurulduğu temellerinin sarsıldığı, bir araya gelme ihtiyacımızın ne kadar hayati olduğunu anladığımız bir dönemden geçiyoruz. Uzun yıllar beraber olabilmemiz için katılımcılarımızı sosyal medya hesaplarımızdan festivali takip etmeye, etkinliklerimizde aktif olarak yer almaya ve festivali desteklemeye davet ediyoruz.

FRINGE FESTIVAL NEDİR?

“Alternatif”, “keşfedilmemiş”, “sınır” anlamına gelen Fringe'in hikâyesi, 1947 yılında Uluslararası Edinburg Festivali'ne misafir olarak katılan ve gösterilerini “bir kenarda” sergileyen 8 ekip ile başladı. Bu oluşum, çağdaş gösteri sanatları alanındaki en prestijli festivallerden biri olarak görülen Edinburg Fringe'e dönüştü. Bugün Fringe Festivalleri, her yıl dünyanın farklı şehirlerinde 170 bin sanatçıyı, 250 farklı mekânda ve 60 bin etkinlikte, yaklaşık 19 milyon kişiyle buluşturuyor.