Motivasyon eksikliğinin beslenmeyle ilgili olabileceğini düşünmüş müydünüz?

Derleyen: Reyhan Oksay

Motivasyon, kişinin amaçlarını, hedeflerini eyleme geçiren bir güdü. İlginç olan, motivasyonun biyolojik ve psikolojik öğelerinin dış etmenlerle hassas bir denge oluşturması. Başka bir deyişle motive olmak çok karmaşık bir süreç. Dolayısıyla insanlar arasındaki motivasyon farklılıklarını açıklamak için çok sayıda unsuru aynı anda göz önünde bulundurmak gerekiyor. 

MOTİVASYONU NE BELİRLİYOR?

Motivasyon düzeyini DNA’larımız mı belirliyor? Almanya’daki Tübingen Üniversitesi Motivasyon Bilimi Laboratuvarı yöneticisi Kou Murayama, “Motivasyon geni diye bir gen yok. Pek çok vakada insan özelliklerini tek bir gen değil, birden fazla sayıda gen belirler. Ayrıca davranışları şekillendiren, doğuştan gelen özelliklerle dış çevrenin birbiri ile etkileşimidir. Kısaca doğa ve çevre koşullarının iç içe geçmesidir” diyor. 

Doğanın payı mı, yoksa çevrenin payı mı daha yüksek? Bu, henüz tartışmalı bir konu. Biyologlara göre davranışları belirleyen çevredir. Ancak King’s College London’dan tanınmış genetikçi Robert Plomin ise genlerin sanılandan daha büyük bir rolü olduğuna işaret ediyor.

2015 yılında, 9 ile 16 yaşları arasında, 6 ülkeden 13.000 ikizin öğrenme konusundaki motivasyon farklılıklarının ölçüldüğü bir araştırmada, yüzde 40-50’sinin genetik kökenli olduğu ortaya çıkmıştı. Sonuçlara göre çocukların motivasyonlarındaki farklılıkların yarısından fazlası çevre etkisinin altında. Ne var ki yüksek motivasyonu hangi koşulların tetiklediğini de tespit etmek zor, çünkü değişkenler çok fazla. Örneğin sosyo-ekonomik koşulların etkisi sanılandan daha karmaşık. Çocukluğunda başarılı olmak için pek çok engelle mücadele etmek zorunda kalan insanların motivasyonlarının yüksek olduğu düşünülür. Ama bu da mutlak bir doğru değil. University College London’dan sinirbilimci Tali Sharot, “Fırsat farklılıklarının insan motivasyonunu nasıl etkilediği konusunda çok az şey biliyoruz” diyor.

ÖDÜL BEKLENTİSİ VE DOPAMİN SALGISI 

Kaytarmacılar ve çalışmaktan kaçmayanlar arasındaki temel farkı ortaya çıkarmak için en azından ödül kavramının nasıl algılandığına bakmak gerekiyor. Sharot motivasyonları ikiye ayırıyor:

- İçimizdeki tatmin duygusunun tetiklediği içsel motivasyon

- Dışarıdan gelecek ödül beklentisinin tetiklediği dışsal motivasyon

Sharon’a göre motivasyonu yüksek ve düşük olanlar arasındaki en önemli fark “ödül duyarlılığı”. Bazıları, iç tatmin veya dışarıdan gelen ödül farkına bakmaksızın motive olurken, aynı ödüller diğerlerini harekete geçirmeye yetmeyebiliyor.

Sinirbilimciler, kemirgenler üzerinde yürüttükleri araştırmalarda ödül alan farelerin beyinlerinin dopamin salgıladığını keşfettiler. Son araştırmalarda dopamin ile motivasyon arasında yakın bir bağlantı olduğu ortaya çıktı. Motivasyonun nörolojisi daha pek çok gizem barındırıyor. Geçen yıl İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü’nden Carmen Sandi, ve meslektaşları glutamin ve glutamat oranlarının da motivasyonun süresini etkilediğini keşfetti. Sandi bu iki bileşik arasında bir denge olduğu zaman deneklerin motivasyonlarının daha uzun sürdüğünü tespit etti.

BESLENME DÜZENİ DE ÖNEMLİ

Yedikleriniz de motivasyonunuzu etkiliyor olabilir. Beslenme terapisti Jackie Lynch, et, balık, yumurta ve soya gibi tam proteinlerin gerekli aminoasitleri içerdiğini ve bunların birlikte çalışarak noradrenalin gibi bizi motive eden nörotransmiterleri yarattığını öne sürüyor. Lynch, ayrıca motivasyonu düşük insanların B vitaminlerinin de yetersiz olabileceğine işaret ediyor. Ve bu kişilere diyetlerinde proteine daha fazla yer vermelerini tavsiye ediyor.

EGZERSİZİ İHMAL ETMEYİN!

Birçok çalışmada egzersizin de bilişsel işlevleri güçlendirdiği ve beyin dopamin sentezini geliştirdiği görüldü. Ancak egzersiz için de ne yazık ki motivasyon gerekiyor. Öyle ki pek çok insan fiziksel olarak faal olmak ister ama hiçbiri egzersize zaman ayırmaz. Ottawa Üniversitesi’nden sinirbilimci Matthieu Boisgontier, egzersiz paradoksunu daha yakından inceledi ve ilginç bir sonuca ulaştı; hareketsiz bir yaşam tarzından uzak durmak için beyin daha fazla çaba sarf ediyordu. Bu da tembelliğin dayanılmaz bir cazibesi olduğu anlamına geliyor. Başka bir deyişle insanların sarf ettikleri çabaları minimumda tutmaya yönelik bir dürtüleri var.

Boisgontier’e göre insanlar bu şekilde evrilmişti, zira enerji tasarrufu hayatta kalma şansını artıran bir davranış şekli. Ancak yaşam koşullarının insanı çalışmaya zorlaması sonucunda tembelliğin o doyumsuz cazibesini baskılamak gerekti ve insanlar sürekli olarak hareket halinde olmak zorunda kaldı. Hareketli olmak alışkanlık boyutuna ulaşınca çok fazla zorlamaya gerek kalmadı.

KENDİNİZİ NASIL MOTİVE EDERSİNİZ?

- Olumlu düşünmek ve gelecekle ilgili pembe hayaller kurmak o an için insana kendini iyi hissettirir. Ancak uzun vadede olumlu düşünmek motivasyonu zayıflatır. New York Üniversitesi’nden psikolog Gabriele Oettingen olumlu hayaller kuran kişilerin yeterince sıkı çalışmadığını, gerçekçi düşüncelere daha fazla yer veren insanlara göre daha yetersiz performans çıkarttıklarını ortaya koydu. Oettingen’e göre iki şeyi birleştirmek gerekiyor: Biri önünüze gerçekçi bir hedef koymak, ikincisi bu hedefe ulaşırken pek çok engelle mücadele etmek zorunda kalacağınızı önceden bilmek.

- Eğer bir insan egzersiz yaptıktan sonra içsel olarak motive olmuyorsa, dışsal bir ödül bulmak zorunda. Örneğin belirli bir mesafeyi koştuğunuz zaman o çok beğendiğiniz ayakkabıyı almaya hak kazanmış gibi hissedebilirsiniz. 

- Geleceğe çok yaklaştığınızı bilmek de motive edicidir. Güney Kaliforniya Üniversitesi’nden psikolog Daphna Oyserman lise öğrencileri üzerinde yaptığı bir çalışmada, öğrencilere gelecekteki hangi pozisyonlarda olacaklarını hayal etmelerini istedi. Bu senaryoların etkisi ile öğrencilerin daha fazla çalıştığını ve daha iyi notlar aldıklarını fark etti. 

Herkese Bilim Teknoloji Dergisi’nin katkılarıyla hazırlandı.

https://www.newscientist.com/article/mg25033361-000-cant-be-bothered-why-some-of-us-are-more-motivated-than-others/ 

https://time.com/2933971/how-to-motivate-yourself-3-steps-backed-by-science/ 

https://psyche.co/guides/how-to-get-motivated-to-make-positive-changes-in-your-life 

https://productiveclub.com/how-to-motivate-yourself/