Merkez Bankası'ndan net hata noksan savunması

Merkez Bankası 2011 yılı 2. Çeyrek Ödemeler Dengesi Raporu'nda yurt içi yerleşiklerce net efektif karşılığı açılan mevduatlar kapsamında net hata noksan kaleminin analizini yaptı. Ödemeler dengesi istatistiklerinin, uluslararası standartlar paralelinde, alacak ve borç bazında çift kayıt sistemine dayanan raporlama çerçevesinde derlendiğini vurgulayan Merkez Bankası ancak, verilerin değişik kaynaklardan elde edilmesinin değerleme, ölçme ve kayıt zamanı farklılıkları yarattığını, bu farkların da "net hata noksan" kalemi olarak tabloya yansıtıldığını ifade etti.

Diğer ülke örnekleri incelendiğinde, Türkiye'de ödemeler dengesi istatistikleri kapsamında oluşan net hata noksan düzeyinin, gerek toplam döviz gelirlerine, gerekse GSYİH'ye oran olarak yüksek olmadığının görüldüğünü ifade eden Merkez Bankası, ancak, son yıllarda net hata noksanın sürekli pozitif yönde oluşmasının Türkiye'yi diğer ülkelerden ayırdığına dikkat çekti. Merkez Bankası analizinde, bu kapsamda, Türkiye'ye özgü gelişmeler olarak, yurt dışında yerleşik Türk vatandaşlarının Türkiye'ye ziyaretlerinde açtırdıkları yabancı para hesaplarının hatalı raporlanması ve finansal sistem dışında tutulan efektiflerin (yastık altı) döviz kurlarındaki dalgalanmaların artması ya da mali af gibi uygulamalarla bankacılık sisteminde kayıt altına alınması gibi nedenlerin önemli olduğunun düşünüldüğüne işaret etti.

İlgili kalemler çerçevesinde oluşan net hata noksana ilişkin "Yurt içi yerleşiklerce net efektif karşılığı açılan mevduatlar" serisinin iyi bir gösterge olarak izlenebileceğinin düşünüldüğüne değinen Merkez Bankası, söz konusu serinin analizi konusundaki çalışmaların Banka bünyesinde devam ettiğini açıkladı.
 

Net hata noksan tarihsel olarak en yüksek seviyelere ulaştı

Merkez Bankası'nın analizine göre net hata noksan kaleminin yıllık bazda gelişimi incelendiğinde, 1975-2000 döneminde giriş ve çıkış yönünde, göreli olarak düşük miktarlarda oluşan net hata noksan kalemi, 2000'li yıllar itibarıyla arttı, 2003 yılından itibaren ise düzenli olarak giriş yönünde seyretti. 2011 yılının ilk altı ayı itibarıyla ise net hata noksan, tarihsel olarak en yüksek seviyelere ulaştı.
 

Türkiye, net hata noksanın kaleminin sürekli giriş yönünde olduğu tek ülke

Ülkeler arası bir karşılaştırma yapabilmek açısından, Türkiye dahil seçilmiş ülkelerin net hata noksan kalemlerinin döviz gelirlerine ve GSİYH'lerine oranları hesaplayan Merkez Bankası, şu değerlendirmelerde bulundu: "Seçilmiş ülkeler için ilgili oranların yıllık ortalama değerleri incelendiğinde, 2008 yılı oranlarının diğer yıllara göre daha yüksek gerçekleştiği gözlendi. Ayrıca döviz gelirleri ve GSYİH'ye kıyasla bakıldığında, gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelerin ödemeler dengesi istatistiklerinde Türkiye'den daha yüksek net hata noksan yayımladıkları göze çarptı. Örneğin ABD'de 2009 yılında net hata noksan kaleminin toplam döviz gelirlerine oranı yüzde 6, 2010 yılında yüzde 8.6 oldu. 2010 yılında İsviçre'nin net hata noksan kaleminin döviz gelirlerine oranı yüzde 7.9 düzeyinde gerçekleşti. Ancak Türkiye, tablonun kapsandığı dönem boyunca, net hata noksan kaleminin sürekli giriş yönünde olduğu tek ülke olarak belirlendi. Söz konusu ayrışma, Türkiye'de ödemeler dengesi yaklaşımı çerçevesinde yapısal bir farklılığı düşündürdü."

NEKAM serisi, net hata noksan kalemiyle paralel seyretti

Mahiyeti gereği, net hata noksan kalemine yol açan işlemlerin bir bölümünü içerdiği düşüncesiyle önem taşıyan Yurt İçi Yerleşiklerce Net Efektif Karşılığı Açılan Mevduat (NEKAM) verisine yaptığı analizde yer veren Merkez Bankası, özellikle yaz aylarında artış gösteren ve sürekli pozitif bakiye veren NEKAM serisinin mevsimsellikten arındırılmış (MA) verilerinin, kriz dönemi dışında net hata noksan kalemiyle paralel seyrine dikkat çekti.

Merkez Bankası, yıl bazında 17 - 30 milyar dolar arasında net giriş bakiyesi veren NEKAM serisinin, temel belirleyicilerini "Yabancı ziyaretçilerin Türkiye'de efektif karşılığı yaptığı harcamalar, yurt dışında yerleşik Türk vatandaşlarının Türkiye'ye ziyaretlerinde açtırdıkları yabancı para hesaplar, finansal sistem dışında tutulan efektiflerin (yastık altı) döviz kurlarındaki dalgalanmaların artması ya da mali af gibi uygulamalarla bankacılık sisteminde kayıt altına alınması şeklinde özetledi. Bu bilgiler ışığında NEKAM'ın, turizm kaynaklı girişleri hariç, diğer unsurlardan oluşan tutarlarının ödemeler dengesi istatistiklerinde net hata noksan yarattığı çıkarımı yapılabildiğine dikkat çeken Merkez Bankası, çift kayıt sistemine göre oluşturulan ödemeler dengesi tablosuna göre, bu kanallarla kaydı yapılan döviz girişlerinin bankaların rezervini artırdığı, işlemlerin karşılık kalemlerini yurt içi yerleşiklerin açtığı mevduatların oluşturduğu vurgulandı.
 

Turizm kaynaklı gelirler NEKAM'ın belirleyicisi oldu

Turizm kaynaklı gelirler NEKAM'ın önemli bir belirleyicisi oldu. Örnek olarak yabancı ziyaretçinin yabancı para (efektif) kullanarak yaptığı alış verişten elde edilen gelirin bankacılık sistemine girişinin, yurt içi yerleşik tarafından döviz mevduatı olarak yapılması gösterildi.

Döviz kurunda yukarı yönlü hareketlilik artınca...

Son yıllarda döviz kurlarında hareketliliğin arttığı dönemlerde, yurt içi yerleşiklerin sistem dışında (yastık altında) tuttukları efektifleri, mevduat açarak bankacılık sistemine döviz girişi sağladıkları yaygın olarak kabul görmüş bir görüş olduğunu dile getiren Merkez Bankası, "0,5 ABD doları ve 0,5 eurodan oluşan döviz sepetinin aylık yüzde değişimi (DEUR) ile mevsimsellikten arındırılmış NEKAM serisinin gelişimi incelendiğinde, döviz kurlarındaki özellikle yukarı yönlü değişimin arttığı dönemlerde NEKAM yoluyla girişlerin hızlandığı gözlendi. Bu kanalla bankacılık sisteminde gerçekleşen döviz girişleri, sektörün döviz rezervlerini artırırken, karşı tarafın yurt içi yerleşik olması nedeniyle, ödemeler dengesi raporlaması gereği net hata noksan yaratmaktadır" denildi.

NEKAM kaynaklı girişler arttıkça diğer mevduat kalemleri de hızlandı

Yurt dışında yerleşik Türk vatandaşlarının Türkiye'yi ziyaretlerinde T.C. kimliklerini kullanarak açtırdıkları döviz mevduatları kaynaklı girişlerin NEKAM serisinin önemli bir bileşenini oluşturduğuna işaret edildi. Söz konusu girişlerin, bankacılık sisteminin rezervlerini artırdığından ödemeler dengesi tablosunda sermaye ve finans hesabı altında yer aldığına, ancak işlemin tarafı-hatalı olarak- yurt içi yerleşik görüldüğünden, karşılık kalemi raporlanamadığı vurgulandı.

Böylece işlem tutarı kadar net hata noksan kalemi oluştuğu ifade edildi. Analize göre yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının Merkez Bankası nezdinde tuttukları döviz mevduatlarının, izlenen politikalar neticesinde getiri avantajının önemli oranda azalması nedeniyle, yurt içindeki mevduat bankalarına kayması, ilgili girişlerin artmasında önemli bir etken oldu. Mevsimsellikten arındırılmış NEKAM serisi ile yurt dışı yerleşikler tarafından açılan yabancı para mevduat verileri incelendiğinde, NEKAM kaynaklı girişlerin arttığı dönemlerde diğer mevduat kaleminin de hızlandığı görüldü.