‘Lozan’ın aslını getirin!’

İsmet İnönü’nün imzaladığı Lozan Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş senedi olarak tarihe geçti.

Adaletin mumla arandığı Türkiye’de, mahkeme salonlarındaki çelişki ve garipliklerin ardı arkası kesilmiyor. Bunlardan biri de İzmir’de yaşandı; Santa Maria Kilisesi ile Hazine arasındaki anlaşmazlığa bakan mahkeme, kilisenin avukatından “Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş senedi” olan “Lozan Antlaşması’nın aslını” ibraz etmelerini istedi.

Bornova’daki İtalyan kilisesi, Padişah tapusuna sahip olduğu ibadethane ile 73 metrekaresi Bornova Kaymakamlığı’nı da kapsayan bitişiğindeki taşınmazlarına ilişkin Hazine’yle davalık. Bornova Belediyesi’nin imar tadilatına ilişkin anlaşmazlık nedeniyle İzmir 3. Asliye Ceza Mahkemesi’nde başlayan mahkeme süreci, burasının “görevsizlik” kararının ardından İzmir Kadastro Mahkemesi’nde sürüyor. Bu arada kilisenin “tespit davası” açması üzerine kira geliri elde ettiği taşınmazlara da kayyım atanmış durumda. 7 yıldır devam eden bu durumun 10 yıla tamamlanması halinde kiracıların taşınmazları bedeli karşılığında satın alma hakkı doğuyor. Geçen aylarda restore edilen kilise de bu yüzden davaların artık sonuçlanmasını istiyor. Ancak mahkeme sürecinde ilginçlikler yaşanıyor.

İbadethanenin avukatı Hamza Suat Öncüoğlu’nun verdiği bilgiye göre, “adli gariplik” İzmir Kadastro Mahkemesi’ne Lozan sonrasında İsmet İnönü’nün İtalyan üyeye verdiği mektubun içeriğini sunmaları üzerine başladı. Öncüoğlu, “Kadastro mahkemesinde 3 hakim değiştirdik. Ancak Lozan’ın korumasının ne olduğunu anlatamadık. Son olarak içerikte müktesep hakları koruma altına alan Lozan geçince Hakime Hanım da ‘Lozan’ın aslını’ getirmemizi istedi. ‘Lozan’ın aslı nerede?’ diye sordu. Ellerimi iki yana açmaktan başka bir şey yapamadım. Dışişleri’nde kasalarda olduğunu anlattım. Bir hakim bunu sorabiliyorsa ‘çöktük’ demektir. Adaletin biraz daha özenli olması gerekir. Sayın Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Yunanistan’daki Türk azınlığın ibadethanelerine ilişkin Lozan tartışması başlatıyor. Aynı biçimde Türkiye’deki zorlukların da görülmesi gerekiyor” dedi.

MİT’in oksijen kaynağı

Mahkemenin “Aslını getirin” dediği Lozan Antlaşması’nın orijinali, Türkiye’de bile değil. 24 Temmuz 1923’te Lozan’da imza altına alınan “balmumu mühürlü” metin, anlaşmayı saklayan “depoziter ülke” konumundaki Fransa Dışişleri Bakanlığı arşivlerinde yer alıyor. Türkiye’de ise Fransa Dışişleri’nce hazırlanıp onaylanarak imzacı ülkelere dağıtılan nüshalardan biri bulunuyor. Üstelik o da bir dönem “devlet arşivlerinde” izini kaybettirmişti. Antlaşmanın kayıp olduğu haberlerinin basında yer aldığı dönemde, 1978’de Dışişleri Arşiv Dairesi Başkanlığı’na getirilen eski büyükelçi Kemal Girgin’in, “Diplomatik Anılarla Dış İlişkilerimiz” kitabında anlattığı üzere, arşivin yeniden düzenlemesi sırasında, MİT’in bir kasayı “oksijen kaynağıyla” açmasıyla bulunmuştu. Ardından da ciltlenerek Dışişleri Bakanlığı arşivine emanet edilmişti.