Kültür ve sanat baskı altında: Sansür, tutuklama, yasak, kitap toplatma...

37’ncisi yayımlanan rapora göre, 2019’da kitaplar toplatıldı, filmler yasaklandı, televizyonlarda birçok sahne sansürledi, RTÜK kanallara ceza yağdırdı.  Resim sergileri ‘müstehcen’ olduğu gerekçesiyle iptal edildi. Tiyatrolar Günü yürüyüşü yasaklandı, AKP’li belediye, müftülük ve valilikler, birçok oyunun sahnelemesine izin vermedi.  “Her şey çok güzel olacak” diyen sanatçıların programları iptal edildi, ödülleri geri çekildi. Birçok sanatçının konserleri yasaklandı, birçok sanatçı gözaltına alındı, birçoğuna da dava açıldı. 14 sanatçıya hapis cezası verildi. Kimi sanatçılar yurtdışına çıkmak zorunda kalırken, 12 sanatçı ise tutuklandı.

Tutuklanan12 sanatçıdan biri: Yılmaz Çelik

HER YERDE, HER ŞEYDE SANSÜR

Rapora göre, ressam Ayfer Demircioğlu ve Avni Yamaner’in resim sergisi “müstehcen” olduğu gerekçesiyle Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından iptal edildi. Ege Üniversitesi de öğrencilerin çizdiği iki resmi “müstehcen” bularak sergiden çıkardı. Üniversite, kadın figürlerin, “sırtlarının kapatılması halinde” sergiye kabul edileceği koşulu getirdi.

Müstehak’ın raporunda ön çıkan sansür, tutuklama, yasak ve soruşturmalar şöyle:

Yönetmen Hacı Orman’ın pasaportuna el konularak yurtdışı yasağı konuldu. AKP Genel Başkan Yardımcısı Hamza Dağ'ın 'provokasyon' dediği 'Susamam' adlı şarkıda yer alan rapçı Ados'a ev verilmedi. Tunceli Valiliği, Munzur Kültür ve Doğa Festivali kapsamındaki ‘Cumartesi Anneleri’ belgesel gösterimi ile ‘LGBTİ+ Kavram Atölyesi’ni, Kadıköy Kaymakamlığı ise ‘Queer Olympix’ etkinliğini yasakladı. Şair Haydar Ergülen’in İzmir’deki etkinliği İl Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından iptal edildi. Kayyım atanan Van Büyükşehir Belediyesi, yürütülen kazıya verilen desteği çekti. İran’dan gelen Fujan ve Nupelda tiyatro gruplarının oyun provasını da engelledi. Mardin Artuklu Üniversitesi, ‘Yaşayan Diller Enstitüsü’nü kapattı.

OYUNLAR YASAK

Sakarya’nın AKP’li Serdivan Belediyesi, Cumhuriyet Sahnesi’nin sahnelemeyi planladığı “Azizname” adlı oyununun gösterimini, Metin Akpınar ve Müjdat Gezen’e verdikleri destek mesajı nedeniyle iptal etti. AKP’li Kayseri Belediye Başkanı da, oyununun salon tahsisini iptal etti. Sakarya Üniversitesi, Fırat Tanış’ın oyunu için verilen salonunun iznini, Tanış’ın “politik” ve “Gezici” olduğunu kaydederek iptal etti. Anadolu Üniversitesi, ‘Uluslararası Tiyatro Festivali’ kapsamında ‘Arzu Tramvayı’ oyununun gösterimine öğrenci almadı. Oyuncu Levent Üzümcü’nün ‘Anlatılan Senin Hikayendir’ adlı oyunu Gaziantep’te ve Hopa’da izin verilmedi. Ankara Birlik Tiyatrosu’nun ‘Aman Başkan Duyması’ adlı oyunu Malatya’da 2 kere engellendi. Burdur Sanat Tiyatrosu tarafından sahnelenen ‘Yiyin Efendiler’ oyunu Sinop Kültür Müdürlüğü’ne bağlı salonda gösterimine izin verilmedi. Nazım Hikmet’in ‘Taranta Babu’ya Mektuplar’ adlı şiirinden uyarlanan ‘Taranta Babu’ oyunu MHP’li Amasya ve AKP’li Gebze Belediyesi ile Erzincan’da da müftülük tarafından engellendi. Giresun Keşap’ın  Halkalı Köyü’nde sahnelenmesi planlanan Azizi Nesin’in yazmış olduğu ‘Toros Canavarı’ adlı oyunu valilik tarafından engellendi. AKP’li Pazarcık belediye başkanı, ‘Duvar’ adlı oyunun gösterimini ‘Benden habersiz iş yapamazsınız’ diyerek iptal etti. İstanbul Valiliği, 27 Mart Tiyatrolar Günü yürüyüşünü yasaklarken, 4. Kadıköy Tiyatro Şenliğinin açılış yürüyüşü ve etkinliğine de izin verilmedi. 13. Türkiye Tiyatro Buluşması'na katılmak için İzmir’e gelen oyuncu Mahmut Canbay, havalimanından Almaya’ya geri gönderildi. Şehir Tiyatrolarında 75’e yakın sanatçının sözleşmesi feshedildi.

KONSERLER İPTAL

Bursa Büyükşehir Belediyesi, aralarında Zülfü Livaneli’nin konseri ile Ferhan Şensoy’un oyunun da bulunduğu 20’den fazla etkinliği iptal etti. Sabahat Akkiraz’ın Ankara’da vermeyi planladığı konser valilik tarafından iptal edildi. Pınar Aydınlar’ın Adana’da Dodan Özer, Mersin’de ise Serhat Çarneva ile vereceği konser valilik tarafından ‘uygun görülmediği’ gerekçesiyle izin verilmedi. Grup Yorum’un konserleri yasaklandı, grubun çalışmalarını sürdürdüğü İdil Kültür Merkezi birçok kez basıldı, grup üyesi Emel Yeşilırmak ise 5 yıl hapis cezası aldı. Van Gevaş Kaymakamlığı, ‘Gezgin Fest Van Gençlik Festivali’ne izin vermedi. Sanatçı Mem Ararat’ın Van’da vereceği konser de valilik tarafından yasaklandı. Sıla’nın İzmir konseri ise, Kültür ve Turizm Bakanlığının yaz programından çıkarıldı.

‘HER ŞEY ÇOK GÜZEL OLACAK’ ÖFKESİ

İstanbul Büyükşehir Belediyesi seçimleri sürecinde “Her şey çok güzel olacak” paylaşımları yaparak Ekrem İmamoğlu’na destek veren birçok sanatçıya baskı, sansür uygulandı.Sibel Tüzün’ün TRT FM’de katılacağı program “Her şey çok güzel olacak” etiketiyle paylaşımda bulunmasından dolayı iptal edildi. AKP’li Nevşehir Belediye Başkanı, aynı etiketle paylaşımda bulunan sanatçıları, herhangi bir programa dahil etmeyeceklerini açıkladı. Türkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği’nin (SESAM) ödül gecesinde, ödül almak üzere davet edilen Cahit Berkay’ın İmamoğu’na destek verdiği için ödülün başka bir gece verileceği açıklarken, aynı gerekçeyle Parla Şenol’un ödülünü de geri çekti. Selçuk Balcı’nın Malatya Konseri’de İmamoğlu’na destek verdiği gerekçesiyle iptal edildi.

SANSÜR VE RTÜK

Star TV, ‘Kaçma Birader’ filmindeki “Atatürk ölmedi kalbimizde yaşıyor” sözleri ile ‘Aşıklar Şehri’ filmindeki içkili sahneyi ve Show TV’de “Çarpışma” dizisindeki Cem Karaca’nın “Namus Belası” şarkısını sansürledi. TRT Çocuk kanalına telefonla bağlanan bir çocuğun, “Kazdağları’mıza büyük zarar verilmekte” demesinin ardından yayından alındı. TRT’de yayınlanan “Payitaht” dizisi üzerinden siyasetçilere tehdit göndermeleri yapıldı. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK); Fox TV’ye Fatih Portakal’ın sunduğu Ana Haber bültenini 3 kez durdurma ve kanalın bir aylık reklam gelirlerinin yüzde 3’ü oranında idari para cezası, Halk TV’ye de Uğur Dündar’ın sunduğu Halk Arenası programını 3 hafta ve 5 kez programı durdurma ve bir aylık reklam gelirlerinin yüzde 5’i oranında idari para cezası uyguladı. RTÜK, beIN Series Comedy kanalına “Modern Famiy” dizisinde “evlilik dışı çocuk edinmenin olağan karşılanması” ve “küfürlü sahneler” gerekçesiyle 2 kez program durdurma ile idari para cezası, Fox Life’a da “9-1-1” dizisinde “genel ahlaka” uyulmadığı gerekçesiyle 8 kez program durdurma cezası verdi. Müge Anlı’nın ATV’de kullandığı bazı ifadelerle, RTÜK’ün televizyonlarda cin kelimesini yasakladığı anlaşıldı.

KARA PERDE

Marmara Üniversitesi rektörlüğü, Yeşim Ustaoğlu’nun Güneşe Yolculuk filmini, Yıldız Teknik Üniversitesi ise “Sinemada cinsiyet ve kimlik” konulu film gösterimi kapsamındaki bütün filmleri yasakladı. Suruç Katliamını anlatan “Gitmek” belgeseli Şişli Kaymakamlığı tarafından “örgütü propagandası” iddiasıyla yasaklandı. AKP’li Develi Belediye Başkanı, Barış Pınarı Harekatı’na destek vermeyen sanatçıların filmlerini belediye salonunda izlettirmeme kararı aldı. Sinema sektöründe, yasaklara kapı açan maddelere sahip Sinema Tasarısı yasalaştı. Çekimleri İzmir’de yapılan Sardunya filminin setinde elektrik akımına kapılan ışık asistanı Uygar Can Çetinkaya yaşamını yitirdi.

GÖZALTI, SORUŞTURMA, DAVA FURYASI

Oyuncu Cenk Dost Verdi ve yazar Ayşegül Tözeren’in de aralarında bulunduğu birçok sanatçının gözaltına alındığı 2019’da, yine aralarında Müjdat Gezen ve Metin Akpınar’ın da bulunduğu birçok sanatçı da muhalif görüşleri nedeniyle hakim karşısına çıktı. Yönetmen Kazım Öz hakkında “örgüt üyeliğinden” suçlamasıyla 7 yıl 6 aydan 15 yıla kadar, müzisyen Erhan Güleryüz’e ise Diyanet’i eleştirdiği için 4 aydan 1 yıla kadar hadis cezası istendi. Yazar Fikret Başkaya’ya bir yazısından dolayı “örgütü propagandasından” dava açıldı. Sanatı Ferhat Tunç, hakkında açılan davalar ve verilen hapis cezaları nedeniyle yurt dışına çıktı. Tunç, yurt dışındayken hakkında yakalama kararı çıkarıldı. Şarkıcı Alpay Nazikioğlu’na, Berkin Elvan’ı andığı gerekçesiyle “örgütü övme” suçlamasıyla soruşturma açıldı.

CEZALAR

Rapçı Volkan Ayvazoğlu, bir şarkısında “polise hakaret” ettiği iddiasıyla 6 ay hapis cezası aldı. Tiyatrocu Ersin Umut Güler, sosyal medya paylaşımlarından dolayı iki ayrı davadan toplam 3 yıl hapis cezası aldı. Sanatçı Azad Bedran 3 yıl 9 ay hapis cezası, rap müzisyenleri Server Uraz ve Ceg lakaplı Volkan Ayvazoğlu’na 4 yıl 2 ay hapis cezası verildi. “Bakur” filminin yönetmenleri Çayan Demirel ve Ertuğrul Mavioğlu’na “örgüt propagandası”ndan 4 yıl 6’şar ay hapis cezası verildi.

‘CUMHURBAŞKANINA HAKARET’ KISKACI

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Yılmaz Özdil, Deniz Çakır ve Rutkaz Aziz’e yönelik “faşizm” suçlamasında bulunurken; yazar Cihan Demirci, oyuncu ve yönetmen Ragıp Yavuz, Kemal Kocatürk, Alman vatandaşı Hozan Cane adıyla tanınan sanatçı Saide İnanç ve Arif Akkaya hakkında ise sosyal medya paylaşımları gerekçe gösterilerek “Cumhurbaşkanına hakaretten” dava açıldı. Sosyal medya paylaşımı gerekçesiyle gözaltına alınan sanatçı Orhan Aydın’a Kuşadası Hacı Bektaş Veli Anadolu Kültür Derneği’nin düzenlediği Sivas Katliamı ile ilgili bir anmada yaptığı konuşmada, Zuhal Olcay’a da bir mekanda şarkı söylediği sırada “Cumhurbaşkanına hakaret” ettiği gerekçesiyle 11 ay 20’şer gün hapis cezası verildi.

SANATA HAPİSTE

Oyuncu Nazlı Masatçı, V-For Vendetta oyununda canlandırdığı rolden dolayı “örgüt propagandası” suçundan 1 yıl 6 ay hapis cezası alarak tutuklandı. Sanatçı Yılmaz Çelik, “örgüt propagandası ve üyeliği”, Şanlıurfa’da düğünlerde sahneye çıkan 9 müzisyen “örgüt propagandası”, PEN üyesi yazar Gulgeş Deryaspi de “örgüt üyeliği” iddiasıyla tutuklandı.

KORKU: KİTAPLAR

İbrahim Kaypakkaya’nın yazılarından oluşan, “Bütün yazıları” kitabının basımı ve yayımcılığını yaptıkları gerekçesiyle Umut yayıncılık yetkilisine 2 yıl 1 ay ve Yön matbaa yetkilisine 10 ay hapis cezası verildi. Elisabeth Brami, Francesca Cavakka ile Elena Favilli’nin 4 kitabı “muzır” ilan edildi. İstanbul 2’inci Sulh Ceza Hakimliği, “Mehmet Tunç ve Bekes” adlı kitabı, Kars Sulh Ceza Mahkemesi ise “Toprağın Şarkısı” ile “Meleklerin Küllerinden” adlı kitapları toplatıp ve satışa sunulmalarını yasakladı. Van Kapalı Cezaevinde bulunan gazeteci Nedim Türfent’e Musa Anter’in “Vakayiname” adlı kitabı verilmedi. D&R’ın Turkuaz Grubuna satılmasının ardından, aralarında eski CHP Milletvekili Hüseyin Aygün’ün “Hatır” adlı kitabının da olduğu birçok kitap “sakıncalı” olduğu gerekçesiyle toplatıldığı iddia edildi.

TARİHE SALDIRI

Hatay Büyükşehir Belediyesince, ‘Künefeciler Meydanı’na yerleştirilen heykel tahrip edildi. Muğla’nın Datça ilçesinde 4 tanrıça heykeline saldırı düzenlendi. Alanya’da Ayasofya adıyla bilinen Colybrassus Antik Kentinde defineciler tarihi talan etti. AKP’li Tekirdağ Belediyesi belediye bünyesinde bulunan heykelleri satma kararı aldı. M.Ö. 4’üncü yüzyılda inşa edilmeye başlanan İznik’in binlerce yıllık tarihine tanıklık eden surlara, sprey boya kullanarak yazılan yazılarla tahrip edildi. 12 bin yıllık Hasankeyf sular altında bırakıldı.