Kolektif bir araştırma: 'Persler'

Kadim bir uygarlık

Bugün İran’ın yer aldığı coğrafya, tarihte hep ilgi odağıydı. Ticaret yollarının bir durağı olmasının yanı sıra jeopolitik önemi, bölgeyi hep istim üstünde tuttu. Perslerle anılan coğrafya, bu kadim uygarlık sayesinde daha bir dikkatle izlendi. Hatta İran’ın içinde bulunduğu bir kriz patlak verdiğinde “Onlar Pers uygarlığının devamı, bileği öyle kolay bükülmez” gibi yorumlar dillendirilmişti.

Yukarıdaki yorum, 1980’lerin ikinci yarısında, İran-Irak Savaşı devam ederken çatışmaları sütre gerisinden izleyen ve 1970’lerin ortalarına dek İran petrolünün hamisi konumunda olan İngiltere’nin en önemli gazetelerinden The Guardian’da yayımlanan bir köşe yazısında geçiyordu.

Pers uygarlığı, Anadolu’dan bugünkü İran’a kadar uzanan bir alana yayıldı. Üstelik inançlarıyla bölgedeki pek çok medeniyet ve gelenekten ayrıydılar. Anadolu’yu etkilemesinin ve bölgede izler bırakmasının altında da bu yatıyor kuşkusuz. Zerdüştlüğün Anadolu’da kök salmasını sağlayan Persler, Batı’daki Yunan uygarlığından aldıklarını Kral Yolu’ndan geçirip Doğu’ya götürdü.

Kaan İren, Çiçek Karagöz ve Özgün Kasar editörlüğünde hazırlanan Persler isimli kitap, bu ve benzeri etkileşimleri anlatarak Anadolu’yu zenginleştiren ve Anadolu’yla zenginleşen bir uygarlığı geniş bir biçimde tanıtıyor.

BİR KÜLTÜR VARLIĞI

Baktığımızda; Perslerin Ortadoğu, Akdeniz ve Hindistan’a kadar uzanan bir alanda hâkimiyet kurduğunu görüyoruz. Yunan uygarlığı gibi kadim bir medeniyet olan Persler, egemenliği altındaki kültürleri asimile etmek yerine onlarla birlikte varolmaya dayanan bir devlet geleneği geliştirdi. Bu nedenle kendi medeniyetlerinden izler taşıyan eserler, adı geçen coğrafyalarda günümüze dek korundu. İren, Karagöz ve Kasar’ın hazırladığı kitapta; pek çok uzman, bu yayılıma ve muhafaza edilen medeniyet unsurlarına ayrıntılarıyla değiniyor.

Anadolu’nun kültürel birikimine epey katkıda bulunan Perslerin; siyaset, sanat, ekonomi ve mimari gibi alanlardaki gelişimini inceleyen uzmanların makalelerinin yer aldığı kitap, heykeltıraşlığın ve postacılığın kurucusu bir uygarlığın nasıl ayakta kaldığını ve etkilerinin günümüze nasıl ulaştığını da gözler önüne seriyor.

Anadolu’da Perslerin izini süren araştırmacıların bulgularının bir arkeolojik kazı titizliğinde kitaplaştığını görüyoruz. İki yüz yıllık Pers hâkimiyetinden geriye kalan, keşfedilen ve keşfedilmeyi bekleyenlere dair önemli veriler de sunan kitap, uygarlığın kökenini, gelişimini, tarihe ve dünya kültürüne kattıklarını açıklamalar, fotoğraflar ve çizimler eşliğinde okura sunuyor.

Bunlarla birlikte, Anadolu’daki diğer medeniyetler (Frigler, Hititler, Lidyalılar vb.) ile Yunan uygarlığıyla girdikleri etkileşime ilişkin hayli bilgi veren kitabın önemli bir özelliği de Perslerin, hem bilimsel ve kültürel hem de ticari anlamda ürettiklerine dair belgeler ortaya koyması.

Hükümdarları ve onların köklerinin yanı sıra Perslerin, devlet kurma ve yönetme geleneğine dek pek çok konuda makalelerle karşılaşıyoruz çalışmada. Aynı zamanda savaşan, isyan eden ve diplomasiyi hayata geçiren Persler de duruyor önümüzde.

Anadolu’daki Pers hâkimiyetini simgeleyen unsurların dökümüne öncülük eden İren, Karagöz ve Kasar’ın hazırladığı çalışmanın kendisi de bir kültür varlığı olarak kabul edilebilir pekâlâ. Bu anlamda, “Anadolu’da Kudret ve Görkem” alt başlığıyla yayımlanan kitap, geçmişe bakarken Perslerin bıraktığı medeniyet izlerinin bugünkü konumunu ve gelecek için ne kadar önemli olduğunu ortaya koyuyor. Kısacası, dün ve yarın arasında sağlam bir köprü kuruyor.

Persler / Yayına Hazırlayan: Kaan İren, Çiçek Karagöz, Özgün Kasar / Yapı Kredi Yayınları/ 424 s.