Kitlesel aşılama 1950'lerde Glasgow'da çiçek hastalığı salgınını nasıl durdurdu?

4 Ocak 2021, İngiltere'de onay verilen 2. koronavirüs aşısının da uygulanmaya başlamasıyla, Covid-19 salgınına karşı aşı kampanyasının ülke tarihinin en büyük aşı kampanyasına dönüştüğü gün oldu. Ama tarihteki başarılı virüsle mücadele kampanyaları arasında 1950 yılının mart ayında İskoçya'da baş gösteren bir başka ölümcül virüse karşı başlatılan kitlesel aşılama da var.

Sağlık merkezinin önünde uzun bir kuyruk oluşturan insanlar sabırla aşı sırasının kendilerine gelmesini bekliyor.

Özel aşı klinikleri saatte 600 kişiyi aşılıyor ama kuyruklar kısalmıyor.

Bu arada kamu sağlığı kuruluşları ölümcül virüsle teması olmuş herkesin izini sürmek için zamanla yarışıyor.

Bu satırlar bugünün ortamına çok uyuyor ama aslında 1950'lerin Glasgow'unda patlak veren çiçek hastalığı salgınına karşı yürütülen mücadeleyi anlatıyor.

SUÇİÇEĞİ ŞÜPHESİ

Birleşik Krallık'ın diğer parçaları gibi koronavirüse karşı Oxford-AstraZeneca aşılamasını başlatan İskoçya'nın kitlesel aşı kampanyası konusunda tarihi tecrübeleri var.

Çiçek bugün yok edilmiş bir hastalık ama 20. yüzyılda tahminen 300 milyon insanın ölümüne yol açan bu hastalık bütün dünyaya korku salmıştı.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında çok ciddi bir salgın hastalık yaşanmamıştı ama Hint denizci Musa Ali'nin Glasgow'a gelişiyle birlikte bu değişecekti.

Musa Ali, zatürre teşhisi ve suçiçeği hastalığı şüphesiyle Glasgow'daki Knightswood mahallesinde bulunan salgın hastalıklar hastanesine yatırıldı.

Bilahare Ali'nin suçiçeği değil çiçek olduğu, kentte toplam 19 kişinin hastalanmasına ve 6 kişinin ölümüne yol açacak olan çiçek salgınını başlattığı anlaşıldı.

Ölen doktor, dört hemşire ve bir çamaşırcı olmak üzere 6 kişinin tümü hastanede Musa Ali ile bir aşamada doğrudan teması olan kişilerdi.

En önemlisi ölenlerin hiçbiri daha önce çiçek aşısı olmamıştı ve büyük bir salgın patlak vermesi ihtimali sağlık yetkililerini kapsamlı bir kampanyaya yöneltti.

Ülkenin dört bir yanındaki 200 civarındaki hastaneye ziyaretler tamamen yasaklandı ve kısa sürede hastalananlar ile teması olma ihtimali bulunan 1971 kişiye ulaşıldı.

Bunlar arasında hastalananların aileleri ve yakınlarından bindikleri otobüsün biletçisine kadar herkes vardı.

Hastalarla teması olduğu düşünülen kişiler bölgelerindeki hastanelere götürülerek kontrolden geçirildiler, evleri ve giysileri dezenfekte edildi.

Ama asıl mücadele yöntemi olarak mümkün olduğu kadar çok insanı kısa süre içinde aşılamaya karar verildi. Ve bu işi yürütmek üzere Glasgow'da 7 acil sağlık kliniği oluşturuldu.

Getty Images

İngiliz doktor Edward Jenner'in 1796'da ilk çiçek aşısının yapılmasına dair çizimi

YÜZ BİNLERCE İNSANA AŞI YAPILDI

Bu klinikler günde 12 saat duraklamadan çalışarak saatte 600 kişiyi aşıladılar.

İlk 12 gün içinde kentte 250 bin kişi aşılanmıştı. Bu sayı 300'bine ulaştığında ise salgının tamamen bitirildiği ilan edildi.

Koronavirüs salgınına karşı pazartesi günü İskoçya'ya gönderilen 44 bin Oxford aşısı insanlara vurulmaya başlandı.

Daha önce başlatılan Pfizer aşısının ilk dozu İskoçya'da 100 bin kişiye uygulanmıştı.

Fakat Oxford aşısının ucuzluğu, depolaması ve naklinin de daha kolay olması kitlesel aşılamanın hızla hayata geçirilmesi bakımından büyük önem taşıyor.

Bu kez sağlık merkezleri önünde muhtemelen çiçek aşısı döneminde olduğu gibi kuyruklar oluşmayacak çünkü insanlar randevuyla aşıya çağırılıyor.

Ocak ayı sonuna kadar, İskoçya'da aşılamayı yürütecek 2 bini aşkın kişiden oluşan sağlık ekibinde, hastanelerdeki doktor ve hemşirelerin yanı sıra, aile hekimleri, eczacılar ve göz doktorları da bulunacak

Aşılamanın yürütülmesi için bir dizi özel klinik oluşturuluyor ve buralarda muhtemelen haftasonları da dahil aralıksız aşılama yapılacak.

ÇİÇEK SALGINININ İLK HASTASI İYİLEŞMİŞTİ

Çiçek salgınında ilk hayatını kaybeden, ilk hasta Musa Ali'yi hastaneye kabul eden sağlık görevlilerinden 29 yaşındaki doktor Janet Fleming olmuştu.

Doktorun ölümü üzerine başlatılan aşılama kampanyasında sadece South Lanarkshire kasabasında nüfusun dörtte üçüne denk gelen 40 bin kişi aşılandı.

Gerek Glasgow gerekse Hamilton'da mart ayında başlayan salgının 17 Nisan itibarıyla sona erdiği açıklandı.

Dönemin gazetelerinin birinci sayfalarında aynı zamanda ilk hasta Musa Ali'nin iyileşip hastaneden alkışlar arasında taburcu edildiği haberi de yer alıyor.

Tıpkı bugün iyileşen Covid hastalarının yoğun bakım ünitelerinden çıkarılırken alkışlandığı gibi.

Koronavirüs İngiltere'de en yüksek yayılma hızına geçen yıl nisan ayında ulaşmıştı fakat hastaneler bugünlerde yine dolup taşmaya başladı.

Şimdi bütün umutlar, kitlesel aşılamanın tıpkı 1950'ler Glasgow'unda olduğu gibi İskoçya'da, bütün ülkede ve dünyada hastalığın yayılma hızını kesmesinde.