Kırgızistan’da değişim krizi

Kırgız polisinin 2011-2017 yılları arasında Kırgızistan Devlet Başkanlığı yapan yapan Almazbek Atambayev’i Bişkek yakınlarındaki ikametinde tutuklama girişimi iki gün sürdü. 7 ile 8 Ağustos günleri, eski cumhurbaşkanının destekçileri polisle çatıştı, 80’den fazla kişi yaralandı, bir özel kuvvetler ajanı da yaşamını yitirdi. İki günün bilançosu çok ağırdı. Atambayev üç kez çağrıldığı sorgulamaya gitmeyince, oysa sadece tanık olarak çağrılmıştı, devreye polis gücü girdi.

Krizin nedeni
Resmi açıklama yolsuzluğa vurgu yapmakla beraber Kırgızistan’daki siyasi kriz, Atambayev ile şimdiki Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov arasında uzun süren bir anlaşmazlığın sonucu. Atambayev, 2017 yılında Devlet Başkanlığı’na seçilen Ceenbekov’u sürekli desteklemişti, ancak Ceenbekov 2017 yılında göreve başladığı anda durum değişmeye başladı. Yolsuzlukla savaş ilan ettiğini duyuran Ceenbekov kendisinden önceki yönetimi, yani Atambayev dönemini yolsuzlukla suçladı. Kırgız parlamentosu mayıs ayında Ceenbekov’un imzaladığı bir yasa uyarınca, Atambayev’in dokunulmazlığını haziranda kaldırdı. Oluşturulan özel bir komisyona göre eski cumhurbaşkanı 2018 kışında bir kazanın yaşandığı Bişkek termik santralinin modernizasyonu sırasında yolsuzluk yapmıştı. Dolayısıyla Atambayev, yasadışı zenginleşme, haksız arazi edinimi, suçlu işadamlarının serbest bırakılması gibi suçlamalar nedeniyle soruşturma altındaydı.

Atambayev dokunulmazlığının kaldırılmasından sonra tam bir ay süresince köyündeki evinde kaldı. Tutuklama girişimi ise ancak 7 Ağustos’ta yapıldı. Kırgız makamları çatışmalı tutuklama girişimini “Orada kan dökülmesini istemedik, bu yüzden plastik mermiler kullandık. Biz Atambayev’i tanık olarak çağırdık, ancak şimdi ciddi bir suç için soruşturulacak” sözleriyle açıkladılar.

Her ne kadar uzağında gerçekleşse de bu çatışmalı tutuklama girişimi başkentte tedirginlik yarattı. Çünkü ülkede daha önce de ciddi sokak hareketleri olmuştu. 2010 yılında hükümet değişikliğine yol açan gösteriler sırasında yaşanan yağmalama olaylarının tekrarlanacağı endişesiyle dükkanlar, alışveriş merkezleri erkenden kepenk kapattılar. Binalar, işyerleri koruyucu panellerle korundu, “ulusal milisler” olarak adlandırılan güçler de herhangi bir yağmalama gişimine karşı önlemler aldılar.

Tek demokrasi
Kırgızistan, Orta Asya’da “demokratik” sayılan tek ülke. Komşularının aksine, halktan destek görmeyen hükümetler devrildi. Bu bazen barışçıl bazen de şiddetle yapıldı. Yönetimlerden ikisi 2005 ve 2010’deki büyük protesto gösterileriyle devrildi. Son hükümet değişikliğinden sonra cumhurbaşkanlarının iktidara el koyma girişimlerinden kaçınmak için yeni bir anayasa kabul edildi. Parlamentonun yetkileri arttırıldı, cumhurbaşkanlarının yetkisi azaltıldı.
Ancak bu değişikliği bu yasa yürürlükteyken iktidara gelen Atambayev desteklemedi. Yasayı “Putin-Medvedev programı”nı anımsatarak kaldırmaya çalıştı. Ancak Ceenbekov ile yaşanan çatışma sonucu, başkanlıktan sonra bile “yönetimde söz sahibi olma” arzusu bitmeyen, “tek adam” olma heveslisi Atambayev, giderek hem kendi partisi içinde, hem parlamentoda önce etkisini ardından da dokunulmazlığını kaybetti.

Başkanlık sistemi çıkmazı
2017 yılında Atambayev’in desteğiyle iktidara gelen, uzun zaman da eski cumhurbaşkanının en yakın müttefiki olan Ceenbekov, geçen yıl üst düzey güvenlik görevlilerini görevden almış, iktidar partisi üzerindeki Atambayev kontrolünü etkisizleştirmişti. Başkanlık sistemnini yürümediği, bu sistemin kolayca “tek adam” yaratacağının en iyi, en örneklerinden biri de Kırgızistan oldu.