Kendileri ufak hastalıkları büyük

 Hayvanlardan insanlara bulaşan (zoonoz hastalıklar) hastalıklar ile ilgili hemen her gün dünyanın bir ülkesinden bir haber gelebiliyor. Bu hastalıklar öldürücü olabiliyor ve dünya genelinde 200’ün üzerinde zoonoz hastalık bulunuyor. Veteriner hekimler, hayvanlardan insanlara bulaşan yaklaşık 1400 mikroorganizmanın olduğunu anımsatarak “Bunların çoğunluğu virüslerden kaynaklanıyor. Bu virüsler ya hayvandan insana direkt olarak yakın temasla, ya gıdalar ve sularla ya da kene ve sivrisineklerle bulaşabiliyor” dediler. 

Zoonoz hastalıkların artışını İstanbul Veteriner Hekimler Odası (İVHO) Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Murat Arslan ve İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı Öğretim ve İVHO Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Yılmaz ile konuştuk. 

‘BÜYÜK İHTİMAL VAHŞİ YAŞAM KÖKENLİ’

Koronavirüs hayvanlarda da görülüyor mu? Hangi hayvanlarda tespit edildi?

Prof. Yılmaz: Koronavirüsler hayvanlarda ve insanlarda solunum ile sindirim sistemi infeksiyonlarına neden olurlar. Solunum yolu virüslerine respiratorik, sindirim sistemi virüslerine de enterikcoronavirüsler denilmektedir. Hemen hemen her türün kendine has yani tür spesifik koronavirüsü vardır. Koronavirüslerin konak spektrumu geniştir ve birçok hayvan türü ve insanda infeksiyona neden olabilirler. İlk vakanın Çin’de görüldüğü yeni tip koronavirüs insanlarda COVID-2019 infeskiyonuna neden olmaktadır. Filogenetik (soy ağacı) çalışmalara göre, virüs orijin olarak yarasadaki SARS-koronavirüsüne yüzde 90-95 oranında benzerdir. İnsanda 2012-2013 yılında saptanan SARS-Covvirusuna (Chivet hayvanından bulaşmaktadır) ise yüzde 78 oranında benzerdir. MERS-koronavirüse (develerden bulaşmaktadır) ise yüzde 50 benzer bulundu. Eldeki verilere göre virüsün yarasalardan, bir görüşe göre de pangolinlerden köken aldığı vurgulanmaktadır. 

İnsanlarda görülen Covid-2019 etkeni SARS-Cov-2, büyük olasılıkla vahşi yaşam kökenlidir. Yarasalarda evrimleşmiş ve daha sonra insana adaptasyon yeteneği kazanmış bir virüs olabilir. Ancak vahşi yaşamdan insanlara nasıl bulaştığı henüz belirsizdir.

Hayvanlarda hastalık nasıl anlaşılır?

Prof. Dr. Yılmaz: Hayvanlarda koronavirüs infeksiyonları solunum sistemi bozuklukları veya ishallerle kendisini belli eder. Solunum sitemini etkileyen koronavirüs solunum bozuklukları, sindirim sistemini etkileyen koronavirüs ise ishal oluşturur. Kesin tanı için mutlaka laboratuvar testleri yapılmalıdır.

KONTROLSÜZ HAYVAN HAREKETLERİ

Ülkeye giren ithal hayvanlarda sorun olabilir mi? 

Prof. Dr. Yılmaz: Hem hayvanlar hem insanlar, yalnızca koronavirüsler için değil diğer virüsler için de bir taşıma aracıdır. Hayvanların ayakları ve tüylerine virüs bulaşmış ise o virüsü bir yerden başka bir yere, hatta ülkeler arası taşıyabilirler. Eğer virüs hayvanları hastalandıran bir virus ise virüsün başka ülkelere taşınması konusunda daha etkin rol oynarlar. Bu nedenle hayvan ithal edilmeden önce önemli infeksiyonlar yönünden gereken testler yapılır. Hastalık görülmeyen ülke-bölge ve test sonucu negatif olanlar ithal edilir. Yeni tip koronavirüs (SARS-Cov-2) hayvanlarla mekanik olarak bir yerden bir yere ve ülkeler arası taşınabilir. Ülke uzaklığı ne kadar artarsa risk azalır. Çünkü virüs dış ortamlarda özellikle sıcak ve güneşli havalarda yaşayamaz.

Hayvanlardan insanlara bulaşan kaç hastalık var? Bunların hangileri ölümcül? Bu hastalıklardan önemli olanları kısa kısa anlatabilir misiniz?

Prof. Dr. Yılmaz: Zoonoz yani hayvanlardan insanlara bulaşabilen yaklaşık 1400 mikroorganizma var. Bunların çoğunluğu virüslerden kaynaklanıyor. Bu virüsler ya hayvandan insana direkt olarak yakın temasla, ya gıdalar ve sularla ya da kene ve sivrisineklerle bulaşabiliyor. En önemli zoonozlar arasında, Influenza A virusu (kuş gribi), kuduz, Sars-koronavirüs, MERS-koronavirüs, Ebolo, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, Kene ensefalit hastalığı, Batı Nil Ateşi, Usutuvirüsü, Rift Vadisi humması, HantavirÜsinfeksiyonları, Lassa ateşi sayılabilir.

Zoonoz hastalıklar neden arttı, dünyadaki salgın hastalıklar boyut mu değiştiriyor?

Prof. Dr. Yılmaz: Bu artışı 2 yönde incelemek lazım. Bazı virüsler önceden vardı ve hayvanlardan insanlara bulaşıyordu. Bunlardan bazıları (kuş gribi virüsü gibi) genetik değişime uğrayarak devamlı ‘ben buradayım’ diyor veya yeniden önem kazanıyor. Bazı virüsler ise yeni ortaya çıkmakta veya hiç keşfedilmemiş bir yeni keşfedilmektedir.

Kontrolsüz hayvan hareketleri bu hastalıkları arttırır mı?

Prof. Dr. Yılmaz: Kesinlikle artırır. Bu nedenle sınırların iyi kontrol edilmesi gerekir.

‘HAYVAN  BESLEYENLERİN BAĞIŞIKLIĞI DAHA İYİ’

Evcil hayvanlarda da hastalık ortaya çıkabilir mi?

Prof. Dr. Arslan: Şu ana kadar yeni tip koronavirüs yönünden evcil haycanlardan kaynaklı bir risk olmadığı düşünülmektedir. Diğer taraftan unutmayalım ki bilimsel çalışmalar, evcil hayvanla yaşayan insanların bağışıklık sisteminin yaşamayanlara göre daha güçlü olduğunu kanıtlamıştır. 

Panik sürerken, gerek hayvancılıkla uğraşanlar, gerek evcil hayvanları olanlar nelere dikkat etmeli? 

Prof. Dr. Arslan: Veteriner hekimler zaten yıllardır hayvan severleri zoonoz hastalıklar konusunda bilgilendirmektedirler. Ancak böyle zamanlarda bilgi kirliliği ve toplum psikolojisini etkileyen diğer faktörler devreye girmekte, genelde konunun uzmanlarını dinlemektense hurafelere kulak verilmektedir. Yeri gelmişken şunu da söylemek gerekir ki maalesef medyamızın büyük çoğunluğu da bu konuda iyi sınav vermemiştir. Konu hakkında araştırma yapan başta virolog veteriner hekimler ve beşeri hekimler varken, ekranlardan tanıdığımız yüzleri çıkarmayı tercih etmişlerdir. 

CİDDİ ÖNLEMLER ALINMALI

Yetkililer ne yapmalıdır, uzun vadede nasıl önlemler almalıdır?

Yeni ve yeniden ortaya çıkan hastalıkların daha çok hayvan kaynaklı olduğu görülmektedir. Uluslararası otoriteler bu konuda uyarılar yapmakta, ciddi önlemler alınmasını tavsiye etmektedirler. Önlemler konuşulurken üzerinde tam bir mutabakat sağlanan tek konu ise “tek sağlık” anlayışıdır. Yani sağlıkla ilgili tüm mesleklerin birlikte yapacağı çalışmaların önemine dikkat çekilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE), Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından “Tek Sağlık” konsepti adı altında insanlar, hayvanlar ve çevre için sağlık hizmetlerinin her alanında disiplinler arası işbirliklerini ve iletişimi genişletmek için dünya çapında bir strateji oluşturulmuştur. Sağlık Bakanlığı’nda acilen Veteriner Halk Sağlığı Başkanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde ise Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü’nün oluşturulması için adım atılmalıdır. Konuya ilişkin etkili adımlar zaman kaybetmeden atılmalıdır. 

Önerileriniz nedir?

Prof. Dr. Yılmaz: Erken tanı, erken uyarı ve erken aksiyon almak gerekir. Hastalık saptanınca derhal ilgili birimlere bildirilmelidir ve bildirim sonucu izolasyon ve karantina önlemleri uygulanır.