Jean Echenoz'dan 'Casus'

İstihbarat müsameresi

Türkçeye çevrilmiş epey kitabı bulunan, yeni Fransız edebiyatının önemli yazarlarının başında gelen Jean Echenoz’nun üslubunda belirgin iki özellik var: Bunlardan birincisi, geçmişin unutulmak üzere olan isimlerinin hayatından kesitleri romanlaştırması. İkincisi, günümüz ile yakın geçmiş arasında ironik ve trajikomik bağlantılar kurması. Yazar, her ikisinde de popüler olanı dikkate alıyor ama popülist davranmıyor. Anlattığı ana olayı yan hikâyelerle besleyen Echenoz, günceli geçmişe bağlarken kimi zaman okurun önüne bulmacalar getiriyor kimi zaman da yanıtları verip bulmacayı okurun kurmasını istiyor.

Echenoz’nun yeni romanı Casus, Paris’te ve Pyongyang’da geçen; Fransız istihbaratının kendi tarafına katmaya uğraştığı üst düzey Kuzey Koreli bir yöneticiyi karşımıza çıkarıyor. Yazarın kurguladığı parodi, okura uzattığı yemin ardındaki bir kapana benziyor.
 
TERTİPLENEN OYUN

Kuzey Koreli üst düzey bir yöneticiyi kafalamayı düşünen Fransız gizli servisi şefinin bu arzusunu yerine getirmeye çalışan istihbarat elemanları, görevlerinin ilk aşamasını kazasız belasız atlatmayı umuyor. Echenoz, romanın absürd denebilecek bu bölümlerinde, hem Koreli yöneticiyi hem de onu avlamaya çalışan ajanları son derece saf bir şekilde resmediyor.

Mezarlık çevresinde gezinen ajanlar, tamirat işleri, başıboş çantalar ve daha önce hiç gitmediği bir otele getirilen kadın… Yazar, “uyuttuğu” okuru her zaman yaptığı gibi bir anda ayağa dikip olayların içine çekiyor tüm bunların ardından.

Paris-Pyongyang arasında mekik dokuyan romanın Kuzey Koreli karakter, Fransız istihbaratçıları ve onların kullandığı kadının yanı sıra Echenoz’nun metne dahil ettiği ve saçma görünen (örneğin elinde matkabıyla mavi tulumlu tamirci, Yeni Gine haritası, mangal vb.) unsurlar, adım adım yaklaşan rezalete ya da beceriksizliğe hazırlıyor okuru.

Ortada bir oyun var; bunu tertipleyenler ve ne olduğunun ayırdına varmadan rolünün gereğini yerine getirenler de cabası. İstihbarat şefinin sabırsızlığına kızın “acemiliği” eklenirken gerilim, endişe ve her şeyin bir anda çökebileceğine dair kuşku had safhada.

Echenoz, romanın içindeki olaylar kadar romanın kendisini de bir oyun hâline getirmiş, zira sayfalarda gezinen “ilgili”-“ilgisiz” her şey, okurun çözmek zorunda kaldığı bir bulmaca ya da parçalarını birleştirmesi gereken bir yapboz. Kuzey Koreli yönetici ve Fransız istihbaratı; Pyongyang ve Paris, buradaki kilit malzemeler. Elbette yeme dönüştürülen kadın da…
 
BİR HABER BÜLTENİ GİBİ

Romandaki kişi ve mekân bolluğu, yazar tarafından zihni kurcalayan sözler eşliğinde veriliyor okura. Bunun nedeni Echenoz’nun, kurguladığı istihbarat müsameresinin zeminini güçlendirmek istemesi. Üstelik yazar, o güçlendirmeyi zamanlar arasında gerçekleştirdiği geçişlerle yapıyor; yakın geçmişin istihbarat ve polisiye rezaletlerini anımsatıp konuyu romanın geçtiği vakitlere getiriyor: İstihbaratçıların elindeki kişiyle duygusal bağ kurarak görevini sekteye uğratma durumu…

Ortam böyle sallantılı bir hâldeyken Kuzey Kore’nin dengesini bozacak gizli bir faaliyete girişmeyi düşünmek ne kadar mantıklı? Echenoz’nun kurgusu ister istemez bunu sorduruyor. Dünyanın dışında ve dünyayı tehdit ettiği söylenen Kuzey Kore’de bulunmak bile Fransız istihbaratçılarını epey huzursuz ediyor ki yazarın, okuru buluşturduğu parodi ve adım adım sürüklediği komedinin ipuçları bu şekilde belirginleşiyor.

Ortalığı yakıp yıkan saçmalıklar silsilesi, bugün Kuzey Kore’nin yapmaya çalıştıklarının bir benzeri âdeta. Echenoz’nun politik ve trajikomik romanı, kurmaca tarafları dışında oraya da imalı göndermelerde bulunuyor.

Casus, satır aralarında siyasi eleştiriler barındıran, günümüzün politik ortamına Kuzey Kore bağlamında ironiyle yaklaşan ve Echenoz’nun, klasik casusluk romanlarını ters yüz ettiği bir kitap. Yazar, zaman zaman bir haber bülteni sunar gibi davranan anlatıcı eliyle zamanda ve olaylarda kırılmalar yaratıp okuru Paris ile Pyongyang arasında koşturuyor.        
 
Casus / Jean Echenoz / Çeviren: Mehmet Emin Özcan / Helikopter Yayınevi / 224 s.