İlhan Mimaroğlu'ndan 'New York Kapı Dışı Sanatı'

Sokaktaki resimler
 
New York sokaklarındaki hava, 11 Eylül öncesi ve sonrası diye ikiye ayrılıyor 2001’den beri. Aynı şekilde oradaki sanata bakış ve ürünleri yorumlama tarzı da…

Oysa New York’un, duvar ve sokaklarını süsleyen değil, kaplayan resimler, 11 Eylül öncesinde de çok şey anlatıyordu. Müzisyen ve eleştirmen İlhan Mimaroğlu, onların fotoğraflarını çekip yorumladığı bir dosya hazırladığında, bunu basacak yayınevini uzun süre bulamamıştı. Nihayet 2003’te ilk baskısı yapılan ve geçen günlerde yeniden yayımlanan New York Kapı Dışı Sanatı, 2012’de kaybettiğimiz Mimaroğlu için bir saygı duruşu niteliğinde bugün.  
 
YENİLENEN BİR SANAT

Kentte yaşayan hemen herkesin önünden geçip gittiği ve belki bir kısmının yerinde bugün yeller esen duvar resimlerini fotoğraflayıp kitaplaştırma fikri, hem riskli hem de geleceğe seslenen bir iş. Risk, tekrara düşme olasılığında yatıyor. Oysa Mimaroğlu, bunu yine kendi fikriyle aşmış: Duvar resimlerini, fotoğrafta belirlediği bir alana oturtup kesitler seçmiş. Böylece bakıp da görmediğimiz kimi ayrıntılar netleşerek farklı anlamlara bürünmüş. Başka bir deyişle kopyalamaya değil, yeniden üretim ve yorumlama yoluna girmiş Mimaroğlu.

Reklamlar arasında boğulan, bazen oradan insanlara bakan, kimi zaman şehrin hareketine donukluk katan ve kimi anlarda da kenti enikonu hareketlendiren resimlerden seçtiği kesitlerle “doğru”dan çok yerleştirmelere odaklanan bir çalışmayla karşı karşıyayız. Mimaroğlu, doluluğundan bahsettiği duvarların neyle renklendirildiğini anlatırken nasıl “işler” kotarıldığını ve bunların hangi anlamlara gelebileceğini de yorumluyor. İsmi belli olmasına rağmen “isimsiz” sanatçıların bu yorumlardaki yeri yadsınamaz elbette.
Halka açık galeri New York’ta gezinen Mimaroğlu’nun, sokaktaki başyapıtları yakalama izleğiyle şekillenen kitap, kentsel ve zihinsel dönüşümle yok olması muhtemel resimleri sayfalarında barındırıyor. Bu anlamda tarihî bir “işleve” de sahip. 11 Eylül’den sonra Manhattan sokaklarında bir adamın dillendirdiği “Tarihin gizem olmasına izin vermeyin” sözü, Mimaroğlu’nun hazırladığı kitapla daha evvel ete kemiğe bürünmüş.

Mimaroğlu, bir soru sorma ihtiyacı hissediyor: “Elden çıkarılabilir, ‘kullanıldıktan’ sonra atılabilir bir sanattan mı söz ediyoruz?” Aslında, yerine hep yenisinin geldiği bir sanattan bahsediyor; silinen, yıkılan, parçalanan, yırtılan ama ardından mutlaka yenisi yapılan bir sanat ürünü… Sokaktaki insan için yine sokaktaki insan tarafından yapılmış resimler bunlar.
 
MAĞARADAN KENT DUVARINA

Mimaroğlu’nun mağaralara yaptığı gönderme, sokak resimlerinin o eski dönemlerdekilerle akraba olduğunu çağrıştırıyor bize: “Mağara adamı duvarı bulmak zorundaydı. Çağında müzeler, galeriler, sanat uzmanları ve sanata yatırım yapanlar yoktu. Bugün bütün bunlar ve bu kişiler olduğu için duvarın yeniden bulunması gerekti.” Bulunan duvara nakşedilenler, resmî açılışı yapılmayan ama 7/24 ziyaretçi alan bir sergiye benzerken bakanı, bir yaklaştıran bir uzaklaştıran; çekingenlikle cesareti aynı anda yansıtan resimler bunlar.
Mimaroğlu’nun kitabına aldığı resimler, şehrin kendine has karmaşasında kurulu düzen galerisi yaratıyor. Böylece duvar, insanı sınırlayıp ezen ve örseleyen yapısından uzaklaşıp resimleriyle anlık bir ferahlama sağlıyor. Hatta Mimaroğlu’nun da dediği gibi “New York’u bir sanat yapıtı olarak temizlemeyi” tasarlıyor bazı ressamlar.

Mimaroğlu, duvar resimlerinin insanın görmezliğine seslenip söz konusu kayıtsızlığı bir şekilde kırdığını belirtiyor. Yerine yenileri geldiğine ve onlar da kendini insanlara gösterdiğine göre kapı dışı sanatı sonsuzluğa uzanan bir eylem. Bugün aramızda olmayan Mimaroğlu’nu, o gerçeği kitaplaştırdığı için bir kez daha saygıyla anmalıyız.    
 
New York Kapı Dışı Sanatı/ İlhan Mimaroğlu/ Yapı Kredi Yayınları/ 96 s.