'Huzurunuz yoksa, il değil cennet ilan etseniz ne fayda'

Bir ilçenin bundan gayri haritalarda başka bir renkle il olarak yer alması, sakinleri için ekseriyetle sevinç vesilesidir. Örneği de çoktur, bu haber meydanlarda coşkuyla kutlanır. Yüksekova il olmayı caddelere dökülüp kutlamadı. Hem temkinle yaklaştı, hem de anlamaya çalıştı. Bu gelişmenin kiminin gündeminde bile olmasının nedeni boş vermişliği değil, daha hayati meselelerle cebelleşmesiydi.

Kadim İpek Yolu boyunca akan caddeden ileri baktığınızda havada saydam bir bulut görünüyor. Asfaltı kızdıran sıcağın dönüştüğü buhar kadar, daimi bir toz bulutu asılı sanki gökte. Askeri araçlar, Akrepler, Kirpiler, panzerler gibi, boy boy kepçeler, inşaat makineleri de olağanlaşmış gündelik trafikte.

Yorganlar taranmış

Yüksekova’da özyönetim ilanlarıyla başlayan, YPS ile devlet güçlerinin çatışmasıyla devam eden süreçte 13 Mart’ta sokağa çıkma yasağı ilan edilmişti. Yasak başlamadan bir gün önce çatışmaların yoğun olduğu üç beş mahalleden büyük bir göç başladı. Kimi Hakkâri’nin köylerine, kimi Van’a, üzerlerindeki kıyafetlerle, çoğu kez yanlarına üç-beş eşya dahi alamadan yollara döküldü. Operasyonun 20 Nisan’da bittiği duyuruldu, fakat yasak, uzun konvoylar halinde ilçeye dönüşün yaşanacağı 30 Mayıs’a kadar sürdü. Yüksekova’nın yarısı dümdüzdü.

Güngör Mahallesi’nde ayakta durur gibi görünen binaların havan topu deliklerinden bir koltuk başı görünüyor mesela, patlamış camlardan tül uçuşup kalmış. Sokaklarda plastik bir huni de görebiliyorsunuz, patlak bir televizyon tüpü de. Yıkım hasarı büyük görünmeyen kimi apartmanların pencerelerinden içerisinin yakıldığını işaret eden is lekeleri fışkırmış. Çok insan çatışmalar, hatta operasyon bittikten sonra dahi güvenlik güçlerinin yıkmaya, yakmaya devam ettiğini söylüyor. Camcı İkbal Süre, 23 Mayıs’a kadar dükkânındaki camların sağlam olduğundan emin; görüp haber eden olmuş. Ama yasak kalktıktan sonra gelip görüyor ki, 700 bin lira maddi hasara mal olacak şekilde içerideki tüm camlar kurşunlanmış. Evlerin içinde yorganların bile tarandığını anlatanlar var. “Huzur yoksa, il değil cennet ilan etseniz ne fayda” diyor Süre. Hemen yanındaki fırının sahibi Tahsin Ekici de dört duvar sağlam diye ocağı yakmış, dükkân hem açık hem değil gibi. Böyle birkaç bakkal da var. “İl olsak da sırtımızdaki yük aynı kalmayacak mı” diye soruyor.

‘Belki de yıkmazlar’

Aralarda kepçelerin çalıştığı sokaklarda yürüyoruz. En hazini de, Güngör, Cumhuriyet ve Orman mahallelerinde bazı apartmanların sağlam görünen alt katlarında yaşamaya çalışan aileler. Başka bir yerde hayat kurmaya gücü olmayanlar, delikleri tıkayıp, kırık camları yaptırıp, hatta yaptırmadan naylon gerip içine girmiş. Beş çocuklu Hülya Özgenç, Yüksekova’nın il olduğundan bile emin değil, bana soruyor. Kocası işsiz, iki günde bir belediyenin dağıttığı suyla yemek yapıyor, bulaşık yıkıyor, elektrik yok.

Sekiz kardeşiyle paylaştıkları hasarlı apartmanın önünde harç karıyordu Ömer. Bildiğiniz inşaat. Bir süre sonra yıkmaya gelmeyecekler mi, diye soruyoruz. Yıkım kararı çıkmayan ev yok gibi. “İlle mille uğraşacak halimiz yok bizim. Gidecek yerimiz yok, evimizi tamir edeceğiz, sonuna kadar da direneceğiz” diyor. Leyla Kurt, bir dolu akrabasıyla en sağlam görünen amcalarının evine dönmüş, cam taktırmışlar. “Belki böyle oturulabildiğini görünce apartmanı da yıkmazlar” diyor aslında sorar gibi.

Yüksekova’nın manzarasını en iyi Şükrü Amca’nın hali anlatıyor. Şükrü Orhan’ın akrabalarıyla yaşadığı iki katlı eve 108 bin Lira değer biçilmiş. Aynısını dikmeleri imkânsız. Şükrü Amca inşaat işçisi ve Yüksekova’nın il olmasıyla artacak inşaat işlerinden medet umuyor, evini tekrar yaptırabilmek için...

Yasak kalkmadan evvel ilçede çalışan hasar tespit komisyonu tek tek evlere bedel biçmiş. Binanın yaşı, büyüklüğü, hasar oranı vs etkenlerle biçilen fiyat çoğunlukla bir apartmanın tek katını çıkmaya yetecek kadar; isyan eden çok. Paranın nasıl alınacağı da meçhul. Yüzde 12’lik eşya bedelinin ilk taksidi yakında yatabilirmiş, tek bilinen o. Bu mahallelere imar izni verilmiyor, yerine ne yapılacağı bilinmiyor. TOKİ’yse tam olarak nereye? İl olmanın bu planları değiştireceğini düşünen yok, çünkü zaten böyle makro bir plan çerçevesinde seçilen mahallelerin yok edildiği düşünülüyor. Kaldı ki, Yüksekova’nın il olma ihtimalinin 2010’a uzanan bir mazisi var.

‘Geldik yoktunuz’

Yüksekova’nın il olması açılım döneminde ısıtıldıysa da, her şeyden önce MGK toplantılarında, Genelkurmay kaynaklı bir öneri olarak konuşuluyordu. Bu da güvenlik eksenli neden arayışını makul kılıyor. Yüksekova’da çok kişi bunu anlamlı bulmuyor çünkü Hakkâri il, Yüksekova ilçeyken, zaten Yüksekova’da daha fazla güvenlik gücü vardı. “Asker yığmak için devlet il yapmakla mı uğraşacak” diyorlar gülerek. Yeniden bir kent inşası, buradan doğacak rant, ihaleler trafiği elbette neden olabilir ama yeterli mi? Kürt hareketinin en güçlü olduğu yerlerden olan Yüksekova için başka bir niyet mi okumalı?

Öğretmen Azad Akman, isimleri geçen Hakkâri, Yüksekova, Şırnak ve Cizre için yeni bir sosyal mühendislik planlandığını düşünüyor. “Bu, Yüksekova’yı yıktım, şimdi de gönlünü alayım hareketi değil. Hatta hiç oy için yapıldığını düşünmüyorum. Kameralar dikerek, panzerler gezdirerek yapılamayan, uzun vadede Yüksekova’yı memurlaştırarak yapılmak isteniyor. Memur susmaya, razı gelmeye mecburdur. Yüksekova’yı sessizleştirmek, böyle dönüştürmek istiyorlar” diyor. Peki, bu sosyal mühendislik işler mi? Masada halen görevde öğretmenler var, isimlerini veremiyorlar. Yakınlarını kaybetmiş, bedel ödemiş kimsenin siyasi görüşünü değiştirmeyeceğine inanıyorlar. Uzun vadede bir dönüşüm ihtimalini ise kimse es geçmiyor. Gelir dağılımını zaten adil olmadığı, büyük bir yoksulluğun yanında aşırı zenginliğin de bulunduğu ilçede, bu uçurumun daha büyüyeceği de konuşulanlar arasında.

Kürdi-Der’de Kürtçe öğretmeni olan Serdar İke, huzurun önemli olduğunu, gülünç denecek tazminatlarla ve ağır psikolojik travmayla baş etmeye çalışan halkın daha büyük dertleri olduğunu söylüyor: “Bir yandan Hakkâri’yi vasıfsızlaştırarak, Yüksekova’ya çocuk gibi şeker uzatmaktır bu. Yaraların kabuğu tutmamış, ölen 100’den fazla insanın hesabı verilmemişken dalga geçmektir. Kürt hareketi sorumludur bu yıkımdan diyor devlet. Kürt hareketi denilen halktır, biziz, benim. HDP olmasa, PKK silah bıraksa, halk duracak mı? Buraya huzur müzakereyle, barışla gelir, il olmakla değil.”

Sokağa çıkma yasakları döneminde çok sayıda evin yatak odalarına kadar girilip cinsiyetçi, ayrımcı, feci yazılamalar bırakılmıştı güvenlik güçleri tarafından. Gezdiğimiz sokaklardan birinde “TC” imzasıyla “Geldik yoktunuz” yazılıp sonuna bir gülücük eklenmiş. İl yapılmanın ardında Yüksekova devletin buraya daha fazla nüfuz etme arzusunu görüyor. Duyduğumuz iki olumlu yan var. Biri resmi işler için Hakkâri’ye taşınmak zorunda kalmamak. İkincisi de doktor sayısının artacağı umudu. Yüksekova’da nöroloji bölümü yokmuş örneğin. Eski ilçe yeni ilin travması çok çünkü. Niye önce nörolojiyi anıyorlar?

Operasyon sonrası Yüksekova’nın neredeyse tamamı yıkılmış, yakılmış mahallelerinde il olmak bir gündem maddesi değil. Buralara ne yapılacağı belirsiz, mağdurlar komisyon tarafından evlerine biçilen ve aslında gerçek bedeli karşılamayan parayı nasıl alacağını dahi bilmiyor. Fotoğraflar: YUSUF ZİYA CANSEVER

‘Vilayet olmak mertebe gibidir'

Yüksekova Ziraat Odası Başkanı Adnan Onay’la il olma gündemini konuşurken cümelelerin arasına tarım politikası da girebiliyor, Yüksekova’nın tarihi de, demir eksikliğine iyi gelen bir ot da...

Arada telefonu çalıyor, Onay’ı kutluyorlar Yüksekova il olduğu için. “2013’te GAP toplantısında il olmak için Erdoğan’a müracaatı yapan benim” diye gururla başlıyor; şu an bu havadisten dolayı çok mutlu. “Vilayet olmak mertebe gibidir” diyor. 2007’den beri ilçenin bugüne hazırlandığını, hem tarihiyle hem de potansiyeliyle Yüksekova’nın bunu hak ettiğini düşünüyor.

Bu şekilde tarım ve hayvancılıkla ilgili sorunlara dikkatin yöneleneceğini, kaynak aktarımının ve uzman eleman sayısının artacağını düşünüyor. Buzullarından, kayak merkezi yapılacak dağlarına, yaylalardan rafting yapılacak nehirlerine yeni il için bir turizm düşü var kafasında.

Bunların her birinin temel tarım, imar ve turizm politikaları kaynaklı berbat örneklerini kendisine hatırlatıyor, mesela en azından tarım alanlarının imara açılmasından çekinip çekinmediğini soruyorum. Tekrar bir çözüm süreci başlamadan rafting merkezleri çok yakın görünmüyor açıkçası. “Bunlar risktir. Elbette ki olmamalı; ben şahsen tarım arazisini korumak için elimden geleni yaparım” diyor.

Kimi hasarlı binaların sağlamca alt katlarına yerleşmiş, kimi de Hülya Özgenç ve ailesi gibi yıkıntının içinde yaşıyor.

‘Brandaların altında yaşarken...’

Görevlerinden uzaklaştırılan belediye eşbaşkanlıklarından birinin vekilliğini sonbahardan beri belediye meclis üyesi Adile Kozay yürütüyor. Son dönemde çevresinde o kadar fazla arkadaşı görevden uzaklaştırılmış yahut tutuklanmış ki, temkinli konuşmaya gayret ediyordu. “Halkımız için cezaevine de gireriz yanlış anlamayın ama Yüksekova’nın il olması da, Hakkâri’nin ilçe olması da o kadar siyasi konular ki, bana yerelle ilgili istediğinizi sorun. Ötesini milletvekili arkadaşlarımız cevaplasın” dedi. Yüksekovalıların bir kısmı evleri yıkıldığı için ilçe dışındayken, bir kısmı brandaların altında yaşarken bu habere sevinemediğini söylüyordu; “Yüksekova il olacaksak da, bu halde olmasaydı” diye yakındı. Bu yazı baskıya girmeden kendisinin de gözaltına alındığı haberi geldi.

Yazı dizisinin ilk bölümü: Yine mi göç edeceğiz