Hapisten kurtarılan tarih

Latin Amerika ülkesi Uruguay’da diktatörlük döneminde hapse atılan solcu bir gerillanın 13 yıl sigara  sarılan kâğıtlara yazıp tahta sandaletinde sakladığı günlüğü, BM tarafından “dünya tarihi” kabul  edilerek korumaya alındı. UNESCO, hapishane hücresinde geçen 4646 günün hikâyesinin yazıldığı  sigara kâğıtlarını, tarihi belgeleri yok olmaktan kurtaran Dünyanın Belleği Programı’na dahil etmesini  “Uzun bir tecridin yaşayan hatırası, azmin ve sebatın simgesi” diye açıkladı.

Uruguay’ı 1960 ve 70’lerde sarsan Tupamaros Ulusal Kurtuluş Hareketi’nin üyesi Jorge Tiscornia, 27   yaşında yakalanıp uzun süre gözaltında tutulduktan sonra, Ocak 1973’te hapishaneye  nakledildiğinde, uzun süre kalacağını anlamıştı. Bugün 70 yaşında olan Tiscornia, günlük yazmaya  başlamasını sebeplerini şöyle anlattı: “Doğal ışığın olmadığı bir hapishane hücresindeysen, zaman  hissini kaybediyorsun, bir süre sonra hangi günde olduğunu bilemez hale geliyorsun. O notlar benim  kılavuzumdu, belleğim için bir çapaydı.”

Önce kayda geçirmediği ilk ayları yazan, ardından ilk ziyaretçisinin geldiği, 9 ay sonra gardiyanların   ilk kez mate çayı verdikleri günü, açık havaya çıkarıldıkları zamanları anlatan Tiscornia, daha hassas  konulara el atınca şifreli yazmaya başlamakla kalmamış günlüğünü saklamaya karar vermiş. 

Kendisine bir çift tahta sandalet yapmış, kâğıtları katlayarak naylona sarıp sandaletin tabanındaki   yarıklara saklamış. “Bunlarla duşa da girerdim” diyor. “Günlük zamanla, hayatım ve hapishanedeki  olaylarla doldu taştı. Çok daha karmaşık bir şeye dönüştü” diye ekliyor. Mahkûmların aşılanmasından  izletilen filmlere, gardiyanlarla diyaloglardan değişen kurallara, yoldaşların ölümlerine her şey itinayla  günlükleşmiş. Kendi yoluna gitme vakti Özgür kalınca, günlüğü unutmuş. Mart 1985’te Uruguay demokrasiye geçince bırakılan Tiscornia, “Toplumla yeniden bütünleştim. Bunlar uzun süre çantamda  kaldı” diyor.

2000’de eski mahkûm arkadaşlarıyla konuşurken bir olayı nakletmek için günlüğüne bakma ihtiyacı  hissetmiş:

“Gittik, sandaletleri çıkardık, yarığı açtık ve günlüğü kurtardık. Herkes şaştı kaldı.”

2012’de eski siyasi mahkûm Jose Pedro Charlo’nun “Almanak” adında belgesel filmini çektiği günlükler, önce eski   Tupmaros gerillası Jose Mujica’nın seçildiği Uruguay Devlet Başkanlığı, şimdi de UNESCO tarafından tanındı ve koruma altına alındı. Tiscornia “Günlüğün kendi yoluna gitme vakti geldi. Umarım yeni bir  dönem yaratılmasına katkısı olur” diyor.