Freni boşalan dünya

Transatlantik hattında çatlakların görünür hale geldiği, Rusya-Batı ilişkilerinin Soğuk Savaş günlerini aratmadığı, fiziki çatışmalara ticaret savaşlarının eklendiği 2018, özellikle Suriye, Filistin, Yemen gibi ülkelerle Ortadoğu için yıkımın sürdüğü bir yıl oldu. Yılın en parlak gelişmelerinden biri ise Kore Yarımadası’nda yeniden başlayan diyalog ve yeşermeye başlayan barış umuduydu.

SURİYE’DE KANLI SATRANÇ

Yedi yılı aşkın süredir dünya gündeminin değişmeyen maddesi olan Suriye savaşında geçen yıl sahadaki güç dengelerinde ve diplomatik alanda radikal değişimlere tanık olundu. Şam ve müttefikleri Rusya ile İran’ın, ülke topraklarının yarısından azını kontrol altında tuttuğu bir tabloda girilen 2018’in Suriye açısından ilk önemli dönüm noktası Soçi’de hükümet temsilcileri, muhalifler ve uluslararası temsilcilerin katılımıyla 30 Ocak’ta düzenlenen Suriye Ulusal Diyalog Kongresi oldu. Suriye’de yeni bir anayasa yazılması için bir komitenin kurulması kararıyla çıkılan Kongre, çatışmasızlığı sağlamak üzere Türkiye-Rusya-İran tarafından başlatılan Astana sürecinin, siyasi yol haritasının belirlenmesinde de inisiyatifini artırmasının nişanesi haline geldi. Başarısızlıklarla geçilen Cenevre görüşmelerinin ardından özellikle Rusya’nın öne çıktığı yeni bir sürecin adımları atılmaya başlandı. Suriye’de istikrarlı bir döneme geçişin işareti sayılabilecek bir gelişme ise özellikle Ürdün ve Lübnan’dan yüzbinlerce mültecinin ülkelerine dönmeye başlaması oldu.

‘Kaleler’ Şam’ın

Suriye’de sahada yaşanan en ciddi adımlar ise iç savaşın başlamasından bu yana muhalifler için “kale” sayılan Guta ve Deraa gibi bölgelerde Şam’ın kontrolü alması oldu. Suriye ordusu 14 Nisan’da Doğu Guta’yı tamamen kontrol altına almasının hemen ardından bölgede sivillere yönelik kimyasal saldırı düzenlendiği iddiasıyla ABD, Fransa ve İngiltere, Suriye’ye hava saldırıları düzenledi.
Savaş boyunca yıkım, ölüm ve zorunlu göç gibi büyük dramlar yaşayan Suriye halkı, 2018’in kayıtlara geçen en kanlı terör saldırısının da kurbanı oldu. IŞİD’in Suveyda’da 25 Temmuz’da düzenlediği korkunç saldırıda en az 255 kişi yaşamını yitirdi.

İdlib’de belirsizlik

Cihatçı güçlerin ve silahlı muhaliflerin kontrolünde kalan tek vilayet olan, TSK’nin çok sayıda gözlem noktasının bulunduğu İdlib’in geleceği halen belirsizliğini koruyor. 15 Eylül’de Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında Soçi’de varılan uzlaşı, bölgede 15-20 km derinliğinde bir silahsızlandırılmış bölge yaratılmasını öngörüyordu. 15 Ekim’e kadar gerçekleştirilmesi planlanan tampon bölge adımı halen hayata geçirilemedi.

IŞİD’de sona doğru

ABD öncülüğündeki uluslararası koalisyon ve Ankara’nın terör örgütü saydığı YPG’nin omurgasını oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri (SDG) tarafından IŞİD’in elinde tuttuğu bölgelere operasyonlar düzenlendi. Sivillerin de hedef alındığı eleştirilerine konu olan operasyonlarda cihatçı terör örgütünün son kalesi sayılan Hacin’de büyük oranda kontrolün sağlandığı bildirildi. ABD Başkanı Trump 12 Aralık’ta, “Suriye’de IŞİD’in 30 günlük işinin kaldığını” ilan etti.
Trump’ın 21 Aralık’ta ABD askerlerini Suriye’den çekme kararı alması bu ülke için yılın en flaş gelişmelerinden biri oldu. Suriye’de 2015 yılından bu yana konuşlu 2 ila 4 bin ABD askerinin 60 ila 100 gün içinde bu ülkeden çekileceğinin açıklanmasının ardından, YPG/PYD’nin Şam’la yakınlaşması, koalisyonun kontrolündeki kuzey ve doğu bölgelerinin akıbetinin ne olacağı sorularını da beraberinde getirdi.

ABD ateşe benzin döktü

2018, Filistinliler için kâbus dolu bir yıl olarak geçti. İsrail’in yasadışı yerleşimlerle işgali genişletme politikası bütün hızıyla sürerken, ABD Başkanı Donald Trump’ın 2017’de aldığı Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıma kararına uygun olarak 14 Mayıs’ta büyükelçiliğini de taşıması barış ve çözüm umutlarına bir darbe daha indirdi.
Öte yandan, mültecilerin ülkelerine dönüşü ve yıllardır uygulanan ablukanın kalkması amacıyla pek çok grup tarafından 30 Mart’taki “Toprak Günü”nde Gazze’de başlayan “Dönüş Yürüyüşü” eylemlerine

İsrail askerlerinin müdahalesi yüzlerce silahsız Filistinlinin yaşamını yitirmesine neden oldu. 30 Mart’tan itibaren her cuma günü düzenlenen gösterilere sert müdahale eden İSrail askerlerinin ateşi sonucu bugüne kadar en az 240 kişi yaşamını yitirdi.

Nükleer anlaşma yerler bir

ABD Başkanı Trump, 8 Mayıs’ta ülkesinin İran’la imzaladığı uluslararası nükleer anlaşmadan çekildiğini ve 2015’te askıya alınan İran yaptırımlarının yeniden uygulanacağını duyurdu. Almanya, Fransa, Rusya, Çin, İngiltere ve Avrupa Birliği’nin de imzacısı olduğu anlaşmada taraflar “ABD’ye rağmen devam” kararı alsa da Washington’ın yaptırımları nedeniyle Batılı şirketler Tahran’la ticaretlerine son vermek zorunda kaldı. AB’nin, yaptırımlar nedeniyle nefessiz kalan İran’la petrol ticaretinde bankacılık işlemlerini yerine getirecek bir mekanizma kurmaya çalışmaları ise ağır aksak sürüyor.

Yemen'de dram

ABD Başkanı Trump, 8 Mayıs’ta ülkesinin İran’la imzaladığı uluslararası nükleer anlaşmadan çekildiğini ve 2015’te askıya alınan İran yaptırımlarının yeniden uygulanacağını duyurdu. Almanya, Fransa, Rusya, Çin, İngiltere ve Avrupa Birliği’nin de imzacısı olduğu anlaşmada taraflar “ABD’ye rağmen devam” kararı alsa da Washington’ın yaptırımları nedeniyle Batılı şirketler Tahran’la ticaretlerine son vermek zorunda kaldı. AB’nin, yaptırımlar nedeniyle nefessiz kalan İran’la petrol ticaretinde bankacılık işlemlerini yerine getirecek bir mekanizma kurmaya çalışmaları ise ağır aksak sürüyor.

Kim’le diyalog

1950’den bu yana, son dönemi kağıt üzerinde de olsa savaş halinin devam ettiği Kore Yarımadası’nda 2018 yılında tarihi adımlar atıldı. Kuzey ve Güney Kore arasında spor alanında başlayan yakınlaşma adımları, iki ülke liderinin sınırdaki Panmunjom köyünde buluşmasıyla yeni bir aşamaya taşındı. Güney Kore Devlet Başkanı Moon Jae-in tarafından karşılanan Kuzey Kore lideri Kim Jong-un, tarihte Güney’e ayak basan ilk Kuzey Kore lideri oldu. Görüşmenin ardından, kalıcı barış anlaşmasının imzalanması ve birleşme hedefli adımlar atılmaya başlandı.
Kore Yarımadası’nı ilgilendiren bir diğer tarihi buluşma ise 12 Haziran’da ABD Başkanı Donald Trump ile Kim arasında 12 Haziran’da Singapur’da gerçekleşti. İki ülke liderinin ilk kez bir araya geldiği zirvede Yarımada’nın nükleer silahlardan arındırılması için ortak çalışmalara başlanması konusunda mutabakata varıldı.

Sarı Yelekliler

Fransa’da 17 Kasım’da akaryakıt zamlarını protesto gösterileri başladı. Sarı Yelekliler adı verilen eylemcilerin akaryakıt zammına tepki eylemleri Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron politikalarına tepkiye dönüştü. 10 kişi yaşamını yitirdi. Sarı Yelekliler eylemlerinde ölümle sonuçlanan vakaların çoğunluğu kaza sonucu meydana geldi.  Macron, vergi düzenlemesini geri çekti ve bir dizi taviz vermek zorunda kaldı. Eylemler pek çok başka ülkeye de sıçradı.

Aşırı sağ kaygısı

2018 yılı aşırı sağın, yabancı düşmanlığının ve ırkçı hareketlerin küresel ölçekte güçlenmesiyle öne çıktı. İtalya’da aşırı sağ ve popülistler iktidara geldi. Macaristan, Polonya’da otokratik eğilimlerle suçlanan  sağ hükümetler iktidarda. Öte yandan Almanya’da aşırı sağcı Almanya için Alternatif (AfD) partisi oylarını artırdı. Başbakan Angela Merkel ise AfD’nin ve Yeşiller’in oyunu yükseltmesiyle eyalet seçimlerinde üst üste yaşadığı yenilgiler sonrasında lideri olduğu Hıristiyan Demokrat Birlik’teki (CDU) görevinden ve 2020 yılında başbakanlıktan ayrılacağını açıkladı.

Küba’da ilk...

Sosyalist Küba’da yönetim, 18 Nisan’da düzenlenen meclis seçimiyle ilk kez 1959 devriminin lider kadrosu dışında bir isme devredildi. Daha önce selefi Raul Castro’nun birinci yardımcısı olarak görev yapan 58 yaşındaki Miguel Diaz-Canel, ülkenin yeni Devlet Başkanı seçildi. Diaz-Canel, zafer konuşmasında, “Sosyalizmin kazanımlarının sürdürüleceği” mesajını verdi.

Ticaret savaşları

“Önce Amerika” sloganıyla göreve geldiğinden bu yana uluslararası alandaki ticari işbirliklerine “ülke çıkarlarını korumadığı gerekçesiyle” karşı çıkan ABD Başkanı Donald Trump’ın çelik ve alüminyumda uyguladığı gümrük tarifelerini artırmasıyla 1 Mart’ta Washington-Pekin arasında ticaret savaşı başladı. Karşılıklı misillemelerle devam eden savaşta aralık ayında ateşkes devreye girdi.

Transatlantik’teki çatlağın fotoğrafı

AB ile ABD arasında İran’dan iklim anlaşmasına ticaret savaşlarına uzunan pek çok konuda anlaşmazlıkları 2018’e damgasını vurdu. Kanada’da geçen haziran ayında yapılan G-7 Zirvesi’ne, ABD Başkanı Donald Trump ile zirveye katılan diğer liderler arasında da görüş ayrılıkları fotoğrafa da yansıyan kriz yarattı. Zirve, Kanada’ya sert eleştiriler yönelten Trump’ın imzalamayı reddetmesi nedeniyle ortak bildirge yayınlanmadan son buldu.

Ajan gerilimi

Eski Rus çifte ajan Sergey Skripal ve kızı Yulia’nın, İngiltere’nin Salisbury kentinde 4 Mart’ta suikast girişimine uğramasının ardından Londra, Moskova’yı sorumlu tuttu. Olayın ardından Batı ülkeleri, Rusya’ya Soğuk Savaş döneminden bu yana en büyük diplomatik yaptırımı uygulayarak 100’ü aşkın Rus diplomatı sınır dışı etti.

Zorlu boşanma

Avrupa Birliği (AB) ile İngiltere arasındaki Brexit (İngiltere’nin AB’den ayrılması) sürecinde 25 Kasım’da anlaşma taslağında uzlaşıya varıldı. Ancak uzlaşı Londra hükümetinde krize neden oldu. Başbakan Therasa May’ın Muhafazakar Partisi’nde May için güvensizlik oylaması düzenlendi. May 12 Aralık’taki oylamayı kazandı.

‘Umuda yolculuk’

ABD Başkanı Trump’ın göçmen karşıtı politikaları tepki çekerken yokluktan kaçan binlerce göçmen 11 Ekim’de Honduras’tan topluca ABD’ye doğru yürüyüşe geçti. Trump, göçmenlerin ABD-Meksika sınırını geçmesini engellemek için sınıra askeri birlik sevk etti.

‘ABD çıkışı ağırdan alıyor’

ABD Başkanı Donald Trump’ın, Suriye’deki askeri varlığını çekme kararının Washington’daki yankıları sürüyor. Karara itirazıyla bilinen deneyimli Cumhuriyetçi Senatör Lindsey Graham önceki gün Trump’la görüşmesinin ardından çarpıcı açıklamalarda bulundu. Yönetimin çekilme kararının “nasıl daha iyi uygulanabileceğine ilişkin” yeniden değerlendirme halinde olduğunu savunan Graham, “Şu an daha akıllı hareket ederek biraz daha ağırdan alıyoruz” ifadelerini kullandı. Trump’la görüşmesi hakkında bilgi veren Graham “Bana bazı bilmediğim şeyler söyledi ve bunlar Suriye’de nereye ilerlediğimiz hususunda hiç olmadığım kadar iyi hissetmemi sağladı” şeklinde konuştu. IŞİD’in durumuna ilişkin kaygılara da değinen Cumhuriyetçi Senatör, “Başkan, Suriye’den ayrıldığımızda IŞİD’in tamamen yenilmiş olması gerektiğine inanıyor” diye konuştu.

‘Tampon bölge’  güvencesi

ABD’nin Suriye’de destek verdiği, Ankara tarafından terör örgütü sayılan YPG konusunun da görüşmede gündeme geldiğini söyleyen Graham, Türkiye ile YPG arasında bir çatışma yaşanmamasını sağlamak için Türkiye’ye bir “tampon bölge” güvencesi sağlanabileceğinin konuşulduğunu belirtti. Graham, “bir Türk-Kürt çatışmasının İran’a yarayacağı” yorumunda bulundu.

Rusya’dan casus suçlaması

ABD vatandaşı Paul Whelan, Rusya'da casusluk suçlamasıyla gözaltına alındı.Rusya Federal Güvenlik Servisi'nden (FSB) yapılan açıklamada Whelan'ın, 28 Aralık'ta başkent Moskova'da gözaltına alındığı belirtildi. FSB, Whelan hakkında "casusluk" suçlamasıyla dava açıldığını da duyurdu. Rus Tass haber ajansına göre Whelan suçlu bulunursa 10 ila 20 yıl arasında hapis cezasına çarptırılabilir.

Şeyh Hasina 3. kez kazandı

Bangladeş'te önceki gün çatışmaların gölgesinde geçen genel seçimlerin sonucunda Başbakan Şeyh Hasina Vecid, muhalefetin usulsüzlük iddialarına rağmen galibiyetini ilan etti. Peş peşe üçüncü seçimden de galip ayrıldığı ilan edilen Hasina'nın partisi 350 sandalyenin 281'ini kazandı. Seçim günü iktidar yanlıları ve muhalifler arasında yaşanan çatışmalarda 17 kişi hayatını kaybetmişti. Muhalefetin seçim ittifakında yer alan 47 vekil adayı, sandıklar henüz kapanmadan, usulsüzlük ve sindirme girişimi iddiaları ile adaylıklarını geri çekmişti. Yalnızca 7 sandalye kazanabilen muhaliflerin lideri olan Kemal Hüseyin, yeni seçim çağrısı yaptı ve "Seçim kurulundan bu komik sonuçları geçersiz kılmasını talep ediyoruz" diye konuştu. Bangladeş Seçim Kurulu'ndan Reuters haber ajansına yapılan açıklamada, usulsüzlük iddialarının araştırılacağı ifade edildi. 2009 yılından bu yana ülkeyi yöneten Başbakan Şeyh Hasina'nın Avam Birliği Partisi, "önceden doldurulmuş seçim sandıkları kullanmakla" suçlanıyor.