Eray Canberk: ‘Şair âşıklara da tercüman olmuş, yasaklara da kafa tutmuş! İşi de bu değil mi?’

Fotoğraf: KADİR İNCESU

ŞİİR… İNSANIN DUYGUSAL TARİHİNİN EN ESKİ KAYNAKÇASI

Şair Eray Canberk… Yedek subay olarak iki yıl köy öğretmenliği (1964-1966), İstanbul’da ilkokul öğretmenliği (1969-1975); şiir, hikâye, deneme, inceleme, çeviri, yayıncılık (1975-1981), ansik­lo­pedi ve sözlük mad­deleri yazarlığı yaptı. Şiir Sanatı, Soyut, Yeni Gerçek, May, Yeni Edebiyat, Felsefe, Sanat Olayı, Milliyet Sanat, Broy, Yaşasın Edebiyat, Varlık'ta şiirlerini, yazı ve çevirileri yayımlandı.

Prévert, Desnos, Mao, Éluard, Mac­hado, Tahar Ben Jelloun, Césaire, Hemingway, London, Delahaye, Matena, Morris, Goscinny’den çeviriler yaptı. Çeviri şiir seçkileri hazırladı. Dünya şiirinden çevirileri de çeşitli kitaplarda yer aldı. Çok sayıda çocuk kitabı ve Red Kit’in bütün albümlerini, Ayşegül dizisini, Asteriks ve Pıtırcık’ın Serüvenlerini çevirdi.

Aralıksız okumaya, araştırmaya, yazmaya, düşünmeye devam ediyor. Yeni çalışması Sevda Türküleri - Dört Kıtadan Aşk Şiirleri (Sözcükler Yayınevi) adını taşıyor.

Aşk denince, sevda denince ilk anda akla şiir gelir, sonra da şairler... İster duygu ile cinselliğin birbirini bütünlediği aşk olsun, ister yalnızca duyguya ya da ten çekimine dayanan aşk olsun ister tanrısal, ister insanî, ister eflâtunî ister cismanî, ister gizemsel olsun aşkı anlatmak için çoğunlukla şiir aracı olmuştur. Belki de bu nedenle şiir, insanın duygusal tarihinin en eski kaynakçası.

Eray Canberk’in oluşturduğu Sevda Türküleri - Dört Kıtadan Aşk Şiirleri adlı bu küçük güldestedeki şiirler Avrupa, Asya, Afrika ve Amerika ülkelerinin şairlerinden yapılan seçmelerden oluşuyor.

Kendisini usta olarak değil şiir emekçisi olarak niteleyen ‘usta şair’ Eray Canberk ile yeni seçkisini ve elbet şiiri merkeze aldığımız uzun bir konuşma gerçekleştirdik. Bakın neler anlattı…

NOSSIS’TEN EL MELAİKE’YE ŞİİR

- Sevda Türküleri kitabınız genişletilmiş bir seçki. İlk basımından, bu seçkide kaç şairin yer aldığından ve kimlerin eklendiğinden söz etmenizi rica ederek başlayalım söyleşimize.

Bu seçkinin ilk baskısı 1982 yılında, bir başka deyişle 38 yıl önce yapılmıştı. Bu ilk baskıda 22 şair yer alıyordu. Seçki, günün birinde yeniden basılır umuduyla zaman zaman yeni çeviriler yapıyordum. Böylece yeni baskıda 54 şair oldu. Ayrıca adları bilinmeyen şairlerin şiirleri ve halk türküleri de eklendi seçkiye.

İlk baskıdaki şairlerden yeni çeviriler de var. Eklenen şairlerin sayısı 32 olduğuna göre sadece birkaçının adını anmakla yetineyim: Nossis, Mihai Eminescu, Pierre Louys, Alfred de Musset, Nazik El Melaike, Betim Muço…

SEÇKİNİN İÇERİĞİ 2600 YILI AŞAN BİR ZAMAN DİLİMİNE TARİHLİ

- Hangi tarih aralıklarında yazılmış şiirlerden oluşuyor Sevda Türküleri? Hangi dönem ve uygarlıklardan şairler var seçkide?

Seçki eski Yunan’dan bir şairle, İÖ VI. yüzyılda yaşamış Anakreon ile başlıyor ve XXI. yüzyıla, günümüzde yaşamakta olan şairlere kadar geliyor. Demek ki 2600 yılı aşan bir zaman dilimi söz konusu. Bu zaman dilimi içinde XIX. ve XX. yüzyıl şairleri çoğunlukta.

Uygarlığı kıtalar üzerinden ama ülkemizin konumuna göre değerlendirirsek Avrupa ve Asya kıtaları ya da bir bakıma Batı ve Doğu uygarlığı söz konusu diyebiliriz. Uygarlık denince, ayrıca özel ilgi duyduğum ve bilgi edinmeye çalıştığım Çin uygarlığının ürünlerini biraz kayırdığımı da itiraf etmeliyim.

Çevirileri Fransızca’dan yaptığım için doğal olarak Fransız şairler çoğunlukta. Yeri gelmişken; diğer ülkeler şairlerinin şiirlerini Fransızca çevirilerinden yararlanarak çevirdiğimi belirtmeliyim.

‘ŞİİR AŞKA BİR SIRDAŞ VE BİR KORUYUCU GİBİ’

- Aşkı inceden özüne emanet almış bir koruyucu gibi şiir. Ve sizin yetkin deyişinizle, çoğunlukla bir aracı ve insanın duygusal tarihinin en eski kaynakçası. Yeni yayımlanan Sevda Türküleri - Dört Kıtadan Aşk Şiirleri adlı kitabınızın sunduğu evrende, aşkı hangi yaklaşımlarla, ne yoğunlukta bir içsellikle emanet alıyor ve aktarıyor şiir?

Aşk insanoğlunun temel duygularından, dolayısıyla ortak duygularından biri. Aşk denince bir varlığa, bir nesneye ya da genel kabul görmüş bir değere karşı duyulan gönül yakınlığı akla gelir. Daha çok da iki cins, kadın ve erkek arasındaki yakınlık, ilişki. Dilimizde kısaca “gönül işi” denmez mi buna zaten? Evet, aşk söz konusu olduğunda şiir bir sırdaş, giderek de bir koruyucu gibi.

Değişik kıtalardan, ülkelerden, uygarlıklardan, toplumlardan yapabildiğim çevirilerde şunu gözlemledim: Şiirlerde söze dökülen duygular ortak, anlatılan durumlar ya da yaşanalar benzeşim içinde. Elbette her şairin bir söyleyiş biçimi var ve buna çevre, ortam ve toplumsal özelliklerini de eklemek gerekiyor.

Bizim çok iyi bildiğimiz Leyla ile Mecnun ya da Kerem ile Aslı benzeri hikâyeler her yerde var. Kavuşamamak, kıskançlık, çekingenlik ve utangaçlık, gönül yarası, gönül kırgınlığı ya da kavuşma sevinci hep ortak. Değişen, dediğim gibi, şairin söyleyiş biçimi ve deyim yerindeyse “yerel renkler”.

‘HER KITA KENDİ KİŞİLİĞİNE GÖRE MISRA DÜŞÜRMÜŞTÜR AŞKA’

- Sunduğunuz bu güldeste Avrupa, Asya, Afrika, Amerika kıtalarının şiirinin, aşkla o evrensel, kaçınılmaz temasını, deneyimini, yeri gelince sınavını, yeri gelince çatışmasını ya da hesaplaşmasını ortaya koyuyor. Biçem farklılıklarıyla hangi kıta nasıl mısra düşürmüş aşka?

Duygusal kavrayışta temelde fark yok ama kıtalar söz konusu olunca söyleyiş biçiminde ya da biçemde iş değişiyor. Biçemde öznelliğe ek olarak yerellik ve toplumsal yapı giriyor işin içine.

Söz gelişi Avrupalı bir şairle Afrikalı bir şair arasında yalnızca coğrafya, yaşanılan doğal ortam açısından değil; tarih, gelenek, görenek, toplumsal/siyasal yaşam açısından da farklar var doğallıkla.

Çevirmen ya da okur olarak biz kıtaların doğasını, tarihsel ve toplumsal/ siyasal serüvenini az çok biliyorsak şiirlerini de, bir bakıma “önyargı” ile diyelim, buna göre konumlandırıyoruz ve değerlendiriyoruz.

Belki kaçamak bir cevap ya da açıklama olacak ama, duyguların ortaklığını hep yedekte tutarak şöyle denebilir: Her kıta kendi “kişiliğine” göre diyeceğim, mısra düşürmüştür aşka.

‘ŞAİR AŞIKLARA TERCÜMAN OLMUŞ, ARKA ÇIKMIŞ’

- Aşka ister istemez dışarıdan karışmalar, müdahaleler oluyor kuşkusuz. Seçkideki şiirlerde bu durum seziliyor mu? Aşk konusunda toplumsal/siyasal, dinsel tepkiler ve günümüz deyişiyle “mahalle baskısı” şairde ve şiirde nasıl etki yaratmış?

İki gönül bir olunca, deyim yerindeyse “dünya vız gelmiş” aşıklara. Elbette bunun tersi durumlar da olmuş. O zaman da acılı, üzünçlü ve de hüzünlü aşk hikâyeleri çıkmış ortaya.

Şair için de aynı durumlar söz konusu. Üstelik, söyleşimizin başında “Aşkı inceden özüne emanet almış bir koruyucu gibi şiir.” demiştiniz ya, işte tam da öyle. Şair aşk konusunda yalnızca kendi bireysel duygularını, serüvenini şiire dökmemiş aşıklara da “tercüman” olmuş, arka çıkmış. Yasaklara kafa tutmuş, engelleri yıkmaya çalışmış. Şairin, kendileyin (ben “bizatihi” yerine “kendileyin” diyorum) işi de bu değil mi?

ERAY CANBERK’İN ŞİİR VE ŞİİRCE’Sİ

- Hoş bir rastlantı; sizin seçkiniz çıkmadan bir süre önce sizinle ilgili Dr. Şener Şükrü Yiğitler’in yazdığı, “Eray Canberk’in Şiiri ve ‘Şiirce’si” adlı bir inceleme de yayımlandı. Yaşamınızı, sanatınızı, yapıtlarınızı ve şiir üzerine düşüncelerinizi bir bütün olarak ele alan bu inceleme hakkında ne düşünüyorsunuz?

Böyle bir kitabın varlığından haberim yoktu. Öğrenince hem çok şaşırdım ve hem de çok hoşuma gitti açıkçası. İncelemeyi yapan Şeref Şükrü Yiğitler 1984 doğumlu genç bir edebiyat araştırmacısıymış. Belli, çok emek verilmiş, ayrıntılı bir çalışma. Kitabı okuyunca “Beni benden iyi tanıyor” diyesim geldi! Keşke diğer 60 Kuşağı şairleri için de böyle incelemeler yazsa, bu çalışmasını sürdürse…

Söz konusu kitapla tanışmam, diyeyim, ilginçtir. Konya’da yaşamakta olan çok eski bir arkadaşım Saim Sakaoğlu’nun bir e-postasıyla haberim oldu kitaptan. Sakaoğlu, Türk edebiyatı alanında adı bilinen emekli bir öğretim üyesidir… Böyle bir çalışmadan hiç haberim olmadığı gibi Yiğitler ile de bir tanışıklığımız yoktu. Kitabı edinip okuyunca doğrusu emeğine, araştırmacılığına hayran oldum. Yiğitler’in inceleme/değerlendirme yöntemi de benim benimsediğim bir yöntem olması açısından dikkatimi çekti…

Daha çok şairlerle uğraştığım için söylüyorum; ister bizden bir şair olsun, ister çevirmek istediğim bir yabancı şair olsun, yaşamını inceden inceye öğrenerek değerlendirme (ya da çeviri) yapmak istemişimdir hep. Yiğitlerler de öyle yapmış.

Bu arada kendisiyle ilgili bilgi edinmeye çalıştım ve öğrendiğim kadarıyla 1984 doğumlu genç bir araştırmacı. Dilerim çabasını sürdürür ama “marifet iltifata tabidir” denir ya, yine dilerim çalışmaları hak ettiği şekilde değerlendirilir, daha açıkçası hakkı yenmez,

ŞİİRİN BEŞ BIN YILLIK GELENEĞİ

- Şiirin en temel, ilksel tür olduğu görüşünü dile getirsem, devamını nasıl getirir şair Eray Canberk?

“Başlangıçta söz vardı” yerine “Başlangıçta şiir vardı” desek de olur diyerek devamını getirmek isterim.

Dillerin oluşumu, gelişmesi, bu arada sözden medet umma, bir bakıma söz büyücülüğü konularında, giderek de konuşma dilinden farklı bir dilin, değişik bir dilin oluşması ve buna özel bir ad verilmesi, şiir denmesi konusunda pek çok bilimsel çalışma var. Bunlardan en fazla kabul görmüş olan hangisidir bilemiyorum ama genel kabul görmüş olanına göre bir şeyler söylenebilir elbette.

İlk oluş, bilindiği kadarıyla şiirin ya da sonradan şiir diye adlandırılan söyleyiş biçiminindir. Burada Sait Maden’in “Bir Şiir Müzesi” adlı üç kitaplık seçkisi geliyor aklıma. Galiba “İnsanoğlunun Beş Bin Yıllık Şiir Serüveni” alt başlığıyla tanıtılıyordu çalışma.

İlk örnekler de Sümerler’den, Asurlular’dan, Çin’den, Hint’ten, Mısır’dan, Amerika kıtasında yaşamış olan Mayalar’dan ve dünyanın pek çok yerindendi. İlk şiirlerin de dizeler halinde olduğunu görüyordunuz seçkide.

Bu demektir ki beş bin yıl önceden beri şiir biçim ve söyleyiş olarak aynı kalarak bir gelenek oluşturmuş. Günümüz şairi bu geleneğin görkemini içinde hissederek, belki de bu duyguyla ürpererek ve anlatılmaz bir coşkuyla söylemelidir şiirini, diye düşünürüm.

‘YAŞAMIMDA NEYSEM ŞİİRİMDE DE ÖYLEYİM’

- Hiçbir tür şiirin şairiyle sahip olduğu bağıntıya, bağlantıya, birliğe sahip değil! Buna karşın kendisine iltimas geçerek, kişiliğini önlere çıkaran bir şair tavrı görmedik sizde. Kendinizi şiirinizin yerli yerince gerisine çekebilmenizi nasıl açıklıyorsunuz? Şiirinizde kendi dünyanız bu bağlamda ne denli yer bulabiliyor?

Birinci sorunuza şöyle cevap verebilirim: Altını çizdiğiniz tavır bence kişilik ya da huy, tabiat ya da yaradılış kaynaklı. Ayrıca da şaire yakıştırılan özellikler vardır. Bunlar birbirine zıt özelliklerdir ve şairini göre kullanılır, şairine göre yakıştırılır. Ataklık, dışa dönüklük, yerine göre abartılı ya da dikkat çekici tavırlar…

ŞAİR TAFRASI!

Bana sorarsanız ben bu gibi özellikleri yadırgamıyorum şairde. Bu tür davranışa da “şair tafrası” diyorum. Bunu kendine yakıştırmayı başaran, bu tavrı yapmacık değil içtenlikli olan şairleri de seviyorum doğrusu.

Zıt olarak da sessiz, çekingen, biraz dalgın, biraz hülyalı hal yakıştırılır şaire. Kendine “iltimas geçmek” bu kümeye girenler için söz konusu olmaz sanırım…

İkinci sorunuzun cevabı aslında bu ilk cevapta örtük olarak verilmiş oluyor. Şöyle de diyebilirim; yaşamımda neysem şiirimde de öyleyim sanıyorum.

- Çağının acılarına seyirci kalmayan; insanca bir tasa ve direngen bir reddiyeyle harekete geçen şiirlerin de şairisiniz… Buna karşılık, deyim yerindeyse yumuşak ve ve hatta kırılgan, daha çok da kırgın bir hava var şiirlerinizde.

Memet Fuat sizi “sesini hiç yükseltmeyen” bir şair, kuşaktaşınız Ataol Behramloğlu ise “usul şair” diye niteliyor… Bu özelliklerinize bir de “insanın kendi davranışlarını yargılama” kaygısını ekleyebiliriz.

“Ben günlük hayatımda neysem şiirimde de oyum” diyebilirim ancak. Şairliğimle, şiirimle ilgili değerlendirme yapanların görüşleri bu açıdan pek çok noktada birleşiyor. Bir de Şener Şükrü Yiğitlerin kitaplaşan incelemesi de varken…

‘YAZINDA VE ŞİİRDE KİTLELERE ULAŞMA KAYGISI ORTAK, ULAŞMA YOLLARI FARKLI’

- Şairin kitlelere ulaşma kaygısı ile bir yazar veya eleştirmenin kitlelere ulaşma kaygısı arasında ne denli fark olsa gerektir?

Yazı sanatlarında “okur”, görsel sanatlarda “izleyici” olmazsa yaratı/ürün var olmuş sayılamaz… Şöyle de diyebiliriz; yaratının/ürünün işlevini yerine getirmesi için “görünür” olması gereklidir. “Müthiş bir şiir yazdım” ya da “Çok güzel bir resim yaptım” demek yetmiyor. Bunları yaratıcının/üreticinin dışında birilerinin de okuması, görmesi, değerlendirmesi gerekiyor. Kitlelere ulaşma kaygısı şairde de vardır, yazarda ya da eleştirmende de. Fark ancak ulaşma yollarında ve biçimlerinde olabilir gibime geliyor.

‘ŞİİR EMEKÇİSİYİM’

- “Belki de el değmemiş gibi karşımızda duran, yüzyılların kalıplaştırdığı 'insan' kavramı çoktan kirletilmiş ve bozulmuştur. Ozanın dıştan içe doğru girmesini zorunlu kılan da budur.” Yakalamışız usta şairi soralım, başka?

Önce belirteyim; “usta şair” nitelemeniz beni mahcup etti! Teşekkür ederim… “Usta şair” demeyelim de bunca yıldır şiir sanatına hizmet etmeye çalışan bir “şiir emekçisi” diyelim…

Evet, bence de insan kavramı konusunda bir kirlenmişlikten, bir bozulmuşluktan söz edilebilir. Yoksa buna doğrudan “kirletilmişlik” mi demeli? Ben “insan cevheri”nin hâlâ kendini koruduğunu düşünüyorum. “Kirletilmenin” nedenleri de günümüzde herkesçe biliniyor. İktisadî/siyasal dizgeler, tüketim tutkusunun körüklenmesi falan… Bu konuda söylenecek çok söz, eleştirilecek çok anlayış var ama işin bu kısmına girmeyelim.

“GÜNÜMÜZ ŞAİRİ MADEN İŞÇİSİ GİBİ ‘İÇERDE’ YA DA ‘İÇERDEN’ ÇALIŞIYOR”

Önsezisi güçlü biri diye ele alırsak şairi, bireye ve giderek de topluma/toplumlara ulaştırmak istediği bir bildirisi de olmasını doğal karşılamak gerekir. Günümüz şairi, bozulamayan “insan cevherini” gün ışığına çıkarmak için, benzetmek yerindeyse, bir maden işçisi gibi “içerde” ya da “içerden” çalışıyor. Şair dıştan içe doğru giriyor, elbette kişi/kişisellik değil bu, insanoğlu söz konusu.

‘İLK ŞİİRİM 1959’DA ŞÖLEN DERGİSİNDE YAYIMLANDI’

- Yelken dergisinde, 1963’te yayımlanan ilk şiirinizden ve 1969’da yayımlanan ilk kitabınız “Kuytu Sular”dan bahseder misiniz? O gencin düşlerinden…

- Yelken’den öncesi de var. Rahmetli arkadaşım Atilla Özkırımlı saptamış; Türk Edebiyatı Ansiklopedisi adlı çalışmasında benimle ilgili maddede ilk şiirimin Edebiyat Fakültesi Öğrenci Cemiyeti’nin çıkardığı Şölen dergisinde, 1959 yılında yayımlandığını kaydetmiş. O sıralar Orhan Veli ile Özdemir Âsaf şiirleri etkisinde bir şeyler karalıyordum. Bunlardan birini de, o sıralar keşfettiğim Yelken dergisine göndermiştim.

“Size Mektup Var” sayfasında dergiye gönderilen şiirler, yazılar değerlendiriliyordu. Bu sayfada benim için de bir mektup, daha doğrusu bir uyarı vardı. Sabırlı olmam, deyim yerindeyse “şiir çalışmam” salık veriliyordu.

ŞÜKRAN KURDAKUL İLE AFŞAR TİMUÇİN İLE İLK TANIŞMA

Bu uyarı gerçekten benim için yararlı oldu. Sonradan öğrendim ki söz konusu “mektupları” yazan Şükran Kurdakul’muş. Bu arada Fakülte’de sınıf arkadaşı olduğumuz Afşar Timuçin ile tanıştım. Afşar’ın o sıralar şiirleri Yelken’de yayımlanmaya başlamıştı. Afşar da şiirde yolumu bulmamda çok yardımcı olmuştur…

Neredeyse 4 yıl süren bir çalışma ve sabırdan sonra belli bir şiir anlayışının ürünleri ortaya çıkmaya başladı ve Yelken’in Ocak 1963 tarihli sayısında o şiirlerden biri yayımlandı. O yıllarda şiirleri yeni yeni yayımlanan kuşaktaşlarımın içinde severek, beğenerek okuduğum, iyi şair olarak gördüğüm arkadaşlar vardı. Onların arasında kendime yer bulmamın kolay olmayacağını düşünüyordum açıkçası.

‘BEHÇET NECATİGİL İMDADIMA YETİŞTİ!’

Derken Behçet Necatigil, tam anlamıyla “imdadıma” yetişti. Yeni Dergi’nin sanırım Temmuz 1966 tarihli sayısında genç şairlerden beğendiklerinden seçtiği birer şiir yayımlanmıştı. Benden de “Boş” başlıklı şiirimi seçmiş! Bu beni çok sevindirmiş, kendime güvenimi artırmıştı…Yeri gelmişken; bu şiirin daha sonra, Ümit Yaşar Oğuzcan ile Metin Eloğlu’nun ortak hazırladıkları Garip Şiirler Antolojisi’nde de yayımlandığını, buna da çok şaştığımı eklemeliyim!

‘LİSEDE AHMET HAŞİM VE DİVAN EDEBİYATINA AŞİNAYDIM’

- Sizden bir alıntı: “Şair gençken şiirin ‘işlenmiş madde’lerinden yararlanarak şiir yazar: Olgunlaşınca ‘ham madde’den yararlanarak şiir için ‘işlenmiş madde’ üretimine geçer. Her döneminde ham maddeyi kullanmaktan korkmayan ya da ham maddeyi işlenmiş maddeye dönüştüren şaire ne mutlu!”

Bu değerlendirmenizden hareketle ilk yıllarınıza dönerek sorarsam; genç bir şairin şiirini kurmak, inşa etmek üzere ilk çıkışları yaptığı; o en alıcı, esine ve etkiye en açık olduğu ilk dönemleri nasıl anıyorsunuz?

Aslına bakarsanız ben lise yıllarımda Ahmet Haşim’e ve Divan şiirine meraklı bir öğrencinin bilebileceği kadar aşinaydım. Ahmet Haşim’i tanımamda lise 1’deki edebiyat öğretmenim Aysel Mutluay’ın (çok sonraları Rauf Mutluay’ın eşi olduğunu öğrenecektim), Divan edebiyatına ilgi duymamda da lise 2’deki edebiyat öğretmenim Melike Doğramacı’nın etkisi vardır.

Aysel Mutluay dönem ödevi olarak bana Ahmet Haşim’i vermişti. Melike Doğramacı da, benim Divan şiirini Osmanlıca kelimeleri hatasız ve aruz veznine uygun olarak okumayı becerdiğimi fark etmiş olmalı ki derslerde Divan şairlerini önce bana okutur, sonra derse başlardı…

‘1957-1963 YILLARI ARASI BİR ARAYIŞ DÖNEMİMDİ’

Daha sonraları Ziya Osman’a, Cahit Külebi’ye, Behçet Necatigil’e, Attilâ İlhan’a yakınlık duydum…

Diyeceksiniz ki “Daha önce değindiğiniz Orhan Veli ve Özdemir Asaf ilgisi nereden çıktı?” Haklısınız, bu ilgi “yenilikçi şiir böyle olmalı” saplantısından çıktı ve kısa bir dönem sürdüydü. Demek ki aşağı yukarı 1957-1963 yılları arası bir arayış dönemi geçirmişim…

Benden yaptığınız alıntıya da değinmek isterim. Belli belirsiz sapmaları ya da kendi içinde kalarak yadırgatıcı olmayan değişimleri/denemeleri zaman zaman göze alsa da kendi çizgisini dosdoğru sürdüren şairler etkilemiştir beni.

‘ÇİZGİSİNİ DOSDOĞRU SÜRDÜREN ŞAİRLER ETKİLEMİŞTİR BENİ’

Deneme yapmaktan korkmayan, dahası her kitabında değişik bir şiir anlayışı sergileyip ustalığını sürdürebilen şairlere de hayranlık duymuşumdur ama o kadar. Her iki durumda da ham madde işlenmiş maddeye dönüştürülüyor elbette ama ikinci durumda ham maddenin işlenmiş maddeye dönüştürülmesinde işlem farkı giriyor işin içine.

‘HER YAZILAN ŞİİR DEĞİL. ÇOK YAZARAK DEĞİL ÇOK OKUYARAK ŞAİR OLUNUR’

- Dergilerin o kurucu dönemdeki yeri, etkisini anlatır mısınız?

Herkes şiir yazabilir, daha doğrusu şiirle az çok ilişkisi olan herkes şiir yazabilir ama bu her yazılan da şiir değildir bence. “Şiir yazarak değil şiir okuyarak şair olunur” sözü bu açıdan bence önemlidir. Belki de ben böyle düşündüğüm için böyle diyorum…

Edebiyat dergileri edebiyatın kılcal damarlarıdır. Şiir yazmaya niyetlendiğim ilk yıllarda, edebiyat dergilerinin önemini fark etmiş olduğumu pek sanmıyorum ama yine de bir gereksinme duymuşum ki bir iki edebiyat dergisi izlediğimi hatırlıyorum. Söz gelişi Varlık dergisi, derken Yelken, Yeditepe, Dost, Türk Dili…

Bu dergilerdeki şiirlerin elbette etkisi oldu bende. En azından “Ben ne yazıyorum? Günümüzde şiir nedir?” sorularını kendinize sormanıza yol açması bile yeterli. Okuduklarınız sizi uyarıyor, etkiliyor.

TOPLUMCU GERÇEKÇİ 60 KUŞAĞI ŞİİRİ!

- 1960 kuşağının şiiri, şairliği, el alışı ve verişi… Diri kalan duyguları, mirası! Nasıl yorumlar şairi?

Ben 60 Kuşağı şairlerinin çıkış ve oluşum süreci sırasında dönemin edebiyat ortamı bakımından da, toplumsal/siyasal ortam bakımından da göz önünde tutulması gerektiğini düşünüyorum..

O tarihlerde yenilikçi şiirimizin önemli bir birikimi oluşmuştu. Hececiler, Toplumcu gerçekçiler, Birinci Yeni ve İkinci Yeni şairleri, ayrıca bunların dışında değerlendirilmesi gereken şairler… Genç şairlerin böyle bir birikimden ya da kalıttan yararlanma olanağı buldular.

1960’lı yılların başlarındaki toplumsal/siyasal değişimler ve oluşumlar da etkileyici oldu. “Toplumcu gerçekçi” şairler diye adlandırılan ve genellikle baskı altında tutulmuş, verimleri pek tanınmayan birçok şair de edebiyat ortamında görülmeye ve genç şairlerce tanınmaya başlamıştı…

60 Kuşağı bütün bunlardan yararlanmasını bildi, bana sorarsanız. Dünya görüşleri, şiir anlayışları ne olursa olsun, 60’lı yıllardaki çeşitli edebiyat dergilerine göz attığınızda, genç şairlerin verimlerinin yeni bir anlayışla ortaya çıktığını görürsünüz.

’60 KUŞAĞI ARACI KUŞAKTIR, KÖPRÜDÜR!’

60 sonrası kuşağı da bu şiir üzerinden kendi şiirini kurdu. Bu açıdan 60 Kuşağı bir “ara kuşak” gibi görülebilir ama bana sorarsanız “aracı kuşaktır” ya da “köprüdür”. Duyguların da kalıtın da devredici bir doğası var zaten.

- “Aynı akımın içinde olup da sesini yaratan şair, tam anlamıyla şairdir.” Akımların özellikle genç şairler üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerine, gücüne yorumunuz nedir? Ekoller konusunda şair neye dikkat kesilmeli?

Akımlar, ekoller, kümelenmeler, çevreler… Bunlar elbette durup dururken ortaya çıkmıyor. Bunların oluşmasında edebiyat anlayışları, edebiyata bakış açısı elbette önde geliyor ama toplumsal/siyasal etmenler de söz konusu. Geçmişin edebiyat yaşamına ya da edebiyat tarihine bakıldığında bu oluşumlar zaten kendilerini belli ediyorlar.

Bence genç şair kendi şiirini kendi kendine, ama gelmiş geçmiş şiir sanatını da bilerek, oluşturmalı. Edebiyat tarihçisi nasıl olsa onu bir yere yerleştirecektir! Tanımlanmış bir akıma ya da anlayışa uygun sanat yapmak yapaylığa yol açar, yaratıcıyı sınırlar diye düşünüyorum. Genç şair bundan kaçınmalıdır.

‘ŞİİR HÂLÂ YAŞARLIĞINI SÜRDÜRÜYOR’

- Çok okuyan, araştıran, yurduna, dünyaya, şiire kafa yoran şairlerimizden birisiniz. Şiirde bugünün durumuna yorumunuz?

Neredeyse şair olmaktan çok şiir okuru, iyi bir şiir okuru olmaya çalıştığımı her fırsatta belirtmişimdir. Bir ölçüde bunu başardığımı, dolayısıyla şairleri nesnel bir bakışla değerlendirebildiğimi sanıyorum. Elbette belli bir şiir anlayışım var ama şairleri, özellikle de genç şairleri değerlendirirken kendi beğenim, kendi ölçütlerim yönlendirici olmuyor ya da söz konusu olamıyor böylece.

Şimdi bir itirafta bulunayım: Kendimde beğendiğim, kendimle öğündüğüm tek yan “yansız olmak” diyebilirim rahatça. Sorunuzla ilgili olacağı için bu açıklamayı yapmam gerekiyordu.

Bizim şiirimizle birlikte el verdiğince dünya şiirini de izlemeye çalışıyorum. Birçok şiir ödülü seçici kurulunda yer aldığım için her yıl yüzden fazla şiir kitabı geçiyor elimden. Ayrıca alıp okuduklarım da var. Eskisi kadar olmasa da edebiyat dergilerindekileri de izliyorum.

Sonuçta hâlâ iyi şairler var, hâlâ iyi şiirler var ve artık şiir yazılmaz ya da şiirin çağı geçti gibi söylemlerin, yargıların aksine şiir hâlâ yaşarlığını sürdürüyor bence.

‘NECATİGİL BENİM ŞAİRİM!’

- Daha önce de yaptınız biliyorum ama, Jacques Prévert’ten Behçet Necatigil’e sevdiğiniz şairleri birer cümleyle burada da anar, niteler misiniz?

Bizden de, yabancılardan da sevdiğim şairleri sıralamaya kalksam iş çok uzar!... Elbet Necatigil başta gelir, hem çok sevdiğim ve hem de çok etkilendiğim bir şair. Eskilerden Şeyh Galib, Osman Nevres (ya da Nevres-i Cedid), yenilerden ve gençlerden kimler yok ki, en iyisi ad vermeyeyim de kimsenin hatırı kalmasın!

Yabancılardan da çok var sevdiklerim. Prévert’in yanı sıra Mallarmé, Aragon, Éluard… Neyse, saymakla bitmez!

Nitelemeye gelince: Necatigil için sadece “benim şairim” diyebilirim. İlk şiirlerinden birinde şöyle demiş “-Merhaba gece vakti sokakta, / Bir fener ışığında durup / Şiir yazan”. Bazı ıssız gecelerde, geç vakitlerde bir sokak lâmbasının ışığı altında onu görür gibi oluyorum hâlâ… Prévert ise “sevdalı, duygulu ve de muzip Parisli bir haylaz!”

‘DÜNYA ŞİİR GÜNÜ BİLDİRİSİ VE KORONA’

- 2013 Dünya Şiir Günü Bildirisi’ni kaleme almıştınız. Bildiriyi bugün kaleme alıyor olsaydınız yanı sıra neler eklerdiniz?

Bugünlerde “korona” salgınıyla baş etmeye çalışıyoruz bildiğiniz gibi. Ben “korona” için “Taçlı musibet” diyorum! Bütün insanlığı her anlamda etkileyen bu tehlike karşısında, bildirinin sonuna eklemiş olduğum çağrıyı daha güçlü bir şekilde tekrarlayarak eklemek isterdim: “Ey insanlar şiire gelin! Şiire kulak verin!” gibisinden…

YENİ ÇEVİRİLER YOLDA

- Şiirler, çeviriler üzerine yeni tasarılarınızı sorarak bitirelim. Neler var tezgâhta?

Rilke’nin doğrudan Fransızca yazdığı şiirler, Apollinaire’den şiirler… Genç şair arkadaşım Erkut Tokman ile bir Rumen şairden ortak çeviri yapmaya niyetlendik ama bir türlü işe girişemedik. Fransız şairler Desnos ve Éluard’dan yaptığım eski çevirilere yenilerini eklemek istiyorum… Söyleşiyi noktalarken, beni eskilere de götüren bu söyleşi ve ayrıca ilginç sorularınız için de size teşekkür ederim…

- Asıl ben size teşekkür ederim.

Sevda Türküleri / Eray Canberk / Sözcükler Yayınevi / 144 s.