‘Biz işçiyiz, işçi kalacağız’

“En iyi filmlerimin temaları başarısızlık üzerinedir. Bir yandan gülersiniz bir yandan da hüznü ve umutsuzluğu hissedersiniz. Kötümser olduğumu düşünmüyorum. Olumlunun içindeki olumsuzu görmeyi yeğleyen bir iyimserim” diyor Mario Monicelli. Monicelli sosyal adaletsizliği, tarihi yalanları, ahlaki ikiyüzlülüğü anlatmak için komediyi kullandı. Berlusconi başa geçtikten sonra İtalya’nın gidişatı onu kaygılandırmıştı. Kültür bütçelerinin kısılmasına tepki göstermişti. 1915 doğumlu yönetmen kanser olduğunu öğrendikten sonra 29 Kasım 2010’da Roma’daki San Giovanni Hastanesi’nin penceresinden atlayarak yaşamını yitirdi.

Mario Monicelli, I soliti ignoti’yi Yeni Gerçekçiliğin parodisi olarak tanımladı. Yoksul insanlar yaşamda kalabilmek, yaşama tutunmak için küçük suçlar işliyorlar. İçinde ölüm olan bir komedi bu. 1958’de komedinin içinde ölüm olması yeni bir olguydu. Ünlü İtalyan komedileri sadece İtalya’ya özgü komedilerdi, tartışmalar, iddialar çevresinde gelişirler, dramatik hatta trajik durumlar içerirlerdi. “Tema trajik olabilir ama bakış açısı mizah doludur. Bu antik yazından, Boccaccio’dan, Commedia Dell’Arte’den gelir. Yoksulluğun içindeki mizah.Fakirlik, açlık, sefalet, yaşlılık, hastalık, ölüm. Ne kadar dram ve trajedi varsa o yapıt o denli ironik ve komiktir” diyerek İtalyan komedilerini tanımlamıştı Mario Monicelli. Ayrıca oyuncular bedenleriyle, elleriyle, kollarıyla, abartılı hareketler yaparak oynarlardı, bu da Commedia dell’Arte’den gelen bir gelenekti.

Cosimo (Memmo Carotenuto), Peppe (Vittorio Gassman), Tiberio (Marcello Mastroianni), Dante Cruciani (Toto), Michele (Tiberio Murgia), Mario (Renato Salvatori), Capanelle (Carlo Piscane) geçim sıkıntısı çeken, vicdanlı, zararsız insanlardır. Ama hepsi küçük suçlardan sabıkalıdırlar. 1958’de İtalya fakir bir ülkeydi ve Roma’da yaşam çok zorluydu. Karakterlerin çoğu Romalı değildir. Michele ve kızkardeşi Carmelina Sicilya’lıdırlar. Hizmetçi Nicoletta (Carla Gravina) Padova’lıdır. Kasa açma uzmanı Dante Napolili, durmadan yemek yiyen obur Capanelle Emilia’dandır. Bu komik grup rehineci dükkanının kasasını soymaya karar verir. Başlarından türlü serüvenler geçer. Fotoğrafçı Tiberio soygun günü çocuğunu kaçak sigara satmaktan dolayı hapiste olan karısına bırakır. Peppe, hizmetçi Nicoletta’dan yan dairenin anahtarlarını alır ama vicdan yapıp anahtarları kullanmaz. Marangoz diploması olan Mario son anda soyguna katılmaktan vazgeçer. En sonunda ulaştıkları makarna ve kuru fasulye olur, yemekleri afiyetle yerler. Gün ağarırken Roma caddelerinde dolaşırken “Hırsızlık profesyonel bir iştir. Biz işçiyiz, işçi kalacağız” derler.

Yapımcı Franco Cristaldi filmin iş yapacağından emin olmadığı için afişe o zamanların ünlü komiği Toto’nun büyük resmini koydu. Film, 1958’in en çok izlenen ve beğenilen komedisi oldu. Gerçek mekanlarda çekimi 10 gün süren komedi İtalya’nın ekonomik gerçekliğini komediyle, hicivle anlatıyordu. Cosimo ile Peppe tutukevinde, Michele kızkardeşi Carmelina’yı eve kilitliyor, Tiberio’nun karısı hapiste gibi sahneler başta olmak üzere film boyunca sürekli hapis, tutuklu, kapalı olma teması yer alıyordu.

ABD’inde filmin iki yeni versiyonu yapıldı : Crackers (Louis Malle/1984), Welcome to Collinwood (Anthony Russo, Joe Russo/ 2002). Ünlü koreograf ve dansçı Bob Fosse filmi Big Deal (1986) adlı bir müzikale uyarladı. Hiçbiri I soliti ignoti kadar başarılı olamadı.