Bilecik'te Gök Tanrı motifli türbe: İsa Sofi

Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Coğrafya Bölümü Başkanı Prof. Dr. Nurfeddin Kahraman ve Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Refik Arıkan öncülüğünde kurulan, sivil toplum kuruluşlarının da dahil olduğu ekip, Bilecik ve çevresininin tarihi ve kültürel yapısını araştırırken; Söğüt ilçesine bağlı Borcak köyünde yapılan arazi çalışması sırasında, İsa Sofi Türbesi’ndeki motiflerin, eski Türk Kültür kültürüne ait olduğunu tespit etti. Arıkan, İsa Sofi Türbesi’ni ve özelliklerini Cumhuriyet Anadolu’ya anlattı.

‘ERTUĞRUL GAZİ’NİN SİLAH ARKADAŞI’

İsa Sofi’nin, Osman Bey zamanında yaşadığı anlaşılan, Bizans-Türk mücadele sahası olan uç bölgesine yerleşmiş savaşçı veya dini bir önder olduğunu belirten Arıkan, yerel eşrafın İsa Sofi’nin Ertuğrul Gazi’nin silah arkadaşlarından olduğunu anlattıklarını kaydetti. Arıkan, “Türbe, köye hakim bir tepeye inşa edilmiştir. Tepelere mezar ya da türbe yapma geleneği eski Türk kültürü ile ilgilidir. Nitekim bu tür mekanlar, Tanrı’ya daha yakın kabul edildiğinden kutsal sayılmıştır. Önemli kişilerin türbelerini yüksek konumlara yaparak bunu bir anıt mezar haline getirmek ‘Atalar Kültü’ ile de ilişkilendirilebilir” dedi.

‘İSLAMİ ÖGE YOK’

Türklerin, konar-göçer olmaları nedeniyle farklı coğrafyalarda, farklı kültürler ile etkileşim içinde olduğunu söyleyen Arıkan, Türklerin Müslümanlaşması ile İslam kültürünün, Türk kültürüne dahil edildiğini, eski kültür ve inanç sistemlerinin ise İslamlaştırılarak, kısmen de olsa korunduğunu kaydetti. İslamiyet ile Arap kültürünü birbirinden ayırmak gerektiğini söyleyen Arıkan, “Türk-İslam ya da bir başka ifade ile erken dönem Osmanlı eseri olan türbenin inşa tekniği ile mezarın yönü ve alçak kapılı olması, İsa Sofi’nin Müslüman olduğunu ortaya koymaktadır. Türbede, eski Türk kültür ve inancını içeren sembol, damga ve motiflerin bulunması ise İsa Sofi ve yanındaki topluluğun uç bölgesine geldiğinde ve sonrasında Orta Asya’dan getirdikleri kültürü canlı bir şekilde yaşattıklarını göstermektedir” ifadelerini kullandı. Arıkan, türbede, inşa tekniği dışında hiçbir İslami öge bulunmadığını kaydetti.

ŞAMAN FİGÜRLERİ VAR

İsa Sofi ve arkadaşlarının konar-göçer temeli dikkate alındığında o dönemde sünni İslam anlayışının tam olarak yerleşmediğini ve Orta Asya inanç sisteminin de etkisini devam ettirdiğini kaydeden Arıkan, “Türbedeki motifler kırmızı bir boya ve gri renkli çamur ile yapılmış; kurgu ve işleme tekniği olarak çok profesyonel olmayan çalışmalardır. Böyle olsa da türbe içine bir kozmolojik evren düşüncesi resmedildiği kesindir. Nitekim, ikili dünya sistemi, şaman davulu formları, gold şamanı çizimi, gebi tasvirleri, hayat ağacı ve güneş gibi formlar belli bir düzen ve anlatımı sunmaktadır” dedi. Motiflerden bazılarının ilerleyen yıllarda kapatıldığını kaydeden Arıkan, sonradan yapılan motifler ile İslami ögelerin koyulduğunu belirtti. Motiflerin yapıldığı tarihten itibaren korunuyor olmasının tarihi bir özellik olduğunu ifade eden Arıkan, İsa Sofi Türbesi’nin ve içindeki motiflerin Anadolu’da bir benzerinin ise olmadığını söyledi. Arıkan, türbede yarım kalan restorasyon çalışmalarının, Borcak Köyü Muhtarlığı’nın da destekleri ile devam ettiğini belirtti. BİLECİK