Besinler ilacınız, ilacınız besininiz olsun: Sürdürülebilir beslenme nedir?

Sürdürülebilir beslenme, küresel gıda sistemimizi düzeltmek için önem taşımaktadır. Beslenme ve diyet uzmanı Prof. Dr. Muazzez Garipağaoğlu, “Güncel bir konu olmakla birlikte sürdürülebilir beslenme aslında yeni bir kavram ya da konu değildir” dedi. 

"BÜYÜK RİSK OLUŞTURUYOR"

“Sürdürülebilirliği olmayan, sağlığı olumsuz etkileyen besin üretimleri, insan sağlığı ve dünya için büyük risk oluşturuyor” diyen Beslenme ve diyet uzmanı Prof. Dr. Muazzez Garipağaoğlu, küresel farkındalık yaratabilecek sürdürülebilir beslenme modeliyle ilgili temel olarak bilinmesi gerekenleri Cumhuriyet.com.tr’den Melis Gülercan’a anlattı.

1-Sürdürülebilir Beslenme nedir?

Güncel bir konu olmakla birlikte sürdürülebilir beslenme aslında yeni bir kavram ya da konu değildir. 

Dünya nüfusunun artışı, iklim değişikliği, yaşam biçimi değişikliği, yeme alışkanlıklarının değişimi, şehirleşme, endüstrileşme ile yeniden gündeme gelmiş bir konudur. 

Sürdürülebilir beslenme, sağlıklı yaşamı destekleyen, çevre etkisi düşük olan, besin ve beslenme güvencesi sunan, insan ve doğal kaynakları optimize eden, biyoçeşitliliği koruyan, kültürel olarak kabul görmüş, erişilebilir, ekonomik, beslenme açısından yeterli, güvenli, sağlıklı bir beslenme alışkanlığı olarak tanımlanmaktadır. 

Sürdürülebilir beslenme, daha yaşanabilir bir dünya için besin israfını azaltmayı, çevreye en az zarar verecek şekilde beslenmeyi ve beslenmeye bağlı bulaşıcı olmayan hastalık riskini en aza indirmeyi, yaşamın tüm evrelerinde fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden iyilik halini desteklemeyi hedeflemektedir. Sürdürülebilir yaşam hedeflerinden birisi de dünya üzerinde besine ulaşımdaki adaletsizliği önlemektir. Bu nedenle sürdürülebilir tarım ve besin üretim sistemleri büyük önem taşımaktadır. Sürdürülebilirliği olmayan, sağlığı olumsuz etkileyen besin üretimleri, insan sağlığı ve dünya için büyük risk oluşturmaktadır.

Sürdürülebilir beslenme besleyici, güvenli, sağlıklı, ekosistemi koruyucu, ulaşılabilir, adil, ekonomik olarak erişilebilir, doğal kaynaklı bir yaşam biçimidir. Hayvansal kaynaklı proteinlerin (yumurta, et, süt) yerine bitkisel protein kaynaklarının tercih edildiği bir beslenme alışkanlığıdır.

2- Hem yetersiz hem de aşırı beslenme sağlığı olumsuz etkiliyor. Bu noktada ne yapılabilir? 

Yetersiz, dengesiz ve aşırı beslenmenin sağlık üzerine olumsuz etkilerini azaltabilmek için doğru besin tercihleri ile beslenmenin iyileştirilmesi milenyumun öncelikli hedefleri arasında yer almış, beslenmeyi iyileştirme yaklaşımları ve stratejileri başta Dünya Sağlık Örgütü olmak üzere, yöneticilerin, sağlıkla ilgili kurum ve kuruluşların, akademisyenlerin, araştırmacıların, derneklerin, ekonomistlerin, sivil toplum örgütlerinin ilgi odağı olmuştur.

Bu arada günümüz tüketicileri de boş durmamış, sağlıkları ile daha çok ilgilenmeye, sağlıklarını korumak için yollar aramaya ve ilaç kullanmaktansa, doğru beslenerek sağlıklarını korumayı hedeflemişlerdir. Nitekim tıbbın babası olarak kabul edilen Hipokrat da 2500 yıl önce “Besinler ilacınız, ilacınız besininiz olsun” sözleriyle bu hedefe temel oluşturmuştur.

İşte bu noktada, doğal beslenme, organik beslenme, sağlıklı beslenme modelleri gibi pek çok arayış ve uygulama gündeme gelmiştir. Bu kapsamda yaşamın birçok alanında olduğu gibi beslenme alanında da “Sürdürülebilirlik Kavramı” gündeme gelmiştir.

3-Sürdürülebilir sağlıklı beslenme alışkanlığının içeriğini ya da ilkelerini özetleyebilir misiniz?

Sürdürülebilir sağlıklı beslenme alışkanlığı, yaşamın ilk 6 ayında tek başına anne sütü ile beslenmeyi, uygun ve zamanında başlanan tamamlayıcı besinlerle birlikte anne sütünün 2 yaş ve sonrasına kadar sürdürülmesini, işlenmiş besinlerin sınırlanması ya da az işlenmiş besinlerin tüketilmesini, tam tahıllar, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, sebze ve meyvelerin bol, hayvansal besinlerin kontrollü, kırmızı etin az tüketilmesini, güvenli ve temiz içme suyunu içerir.

"BESLENME ALIŞKANLIĞI İÇİN İYİ ÖRNEK"

4-Sürdürülebilir beslenme için örnek bir beslenme alışkanlığı ya da modeli var mı?

Akdeniz Beslenme Modeli, sürdürülebilir beslenme alışkanlığı için iyi bir örnektir. 

Amerikalı bilim insanı Ancel Keys tarafından keşfedilen bu model, soğuk sızma zeytinyağı, sebzeler, meyveler, ekmek, tahıllar, kuru baklagiller ve kuru yemişlerin çok, balık, tavuk, yumurta, süt ürünleri ve kırmızı şarabın orta, şeker ve tatlılar ile kırmızı etin az tüketildiği bir beslenme alışkanlığıdır.

Akdeniz Beslenme Modeli, 2010 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından insanlığın kültür mirası olarak, 2012 yılında da Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından gezegenin en sürdürülebilir beslenme modeli olarak tanımlanmıştır.

5- Peki, biz sürdürülebilir beslenme için neler yapabiliriz?

• Beslenmenizde çeşitliliğe yer verebilirsiniz. 

• Hayvansal kaynaklı besinlerin/proteinlerin (et, tavuk, yumurta, süt, yoğurt, peynir vb) yerine, bitkisel besin kaynaklarını tercih edin. 

• Bunun için kuru baklagillerin, tam tahılların, fındık, ceviz veya badem gibi yağlı tohumların tüketimini artırın. 

• Şeker, yağ, tuz içeren paketlenmiş besinlerin tüketim sıklığına ve miktarına dikkat edin.

• Mevsiminde üretilen sebze ve meyveleri ile mevsiminde avlanan balıkları tercih edin. 

• Yerel besinleri tüketmeye ve yerli üreticilerden alışveriş yapmaya özen gösterin. 

• Alışverişe çıkmadan ihtiyaç listesi yapın. Alışveriş listesi, ihtiyacınız olmayan yiyecek, içecek ve atıştırmalıkları almanızı engeller. 

• Satın aldığınız besinleri doğru koşullarda saklayın. Sofranıza gelen tüm besinlerin nereden, nasıl geldiğini düşünün ve sorgulayın.

• Besinleri israf etmeyin. Besinlerin sularını veya sap, yaprak gibi kısımlarını değerlendirin. Örneğin; meyvelerin kabuklarından sirke, salata sosu, dezenfektan yapabilir ayrıca ev temizliğinde de kullanabilirsiniz.

• Ambalaj, poşet, plastik kullanımını azaltın, tekrar tekrar kullanılabilen çevreye zarar vermeyen geri dönüştürülebilir ürünler tercih edin.

• Mutfakta az zaman geçirin ve yemeğe az para harcayın