Bayramın tadı kaçtı

Kurban Bayramı’na sayılı günler kala, çarşı pazarda eski alışverişlerden eser yok. Ne alıcı ne satıcı memnun.
Ekonomik kriz nedeniyle, ülke genelinde kurbanlık pazarları adeta boş kaldı. Umutlar bayram günlerine bağlandı. Kars’tan, Erzurum’dan İstanbul’a kurbanlık getiren satıcılar, pazarda kendilerinden başka hiç kimsenin olmadığını söylediler. Çarşıya pazara alışverişe çıkan yurttaşlar ise ceplerindeki paranın hiçbir şeye yetmediğinden şikâyet etti. Agari ücretli birinin büyükbaş kurban alabilmesi için neredeyse yıllık gelirinin tamamını harcaması gerekiyor.

13 bin TL masraf
Türkiye genelinde Kurban Bayramı’nda 800 bin ile 1 milyon aralığında büyükbaş, 2.5-3 milyon küçükbaş hayvan kesildiği tahmin ediliyor. Kurbanlık fiyatları ise bu yıl geçen yıla göre yüzde 15-20 daha pahalı. Hayvanın durumuna göre fiyat büyükbaşta 5 ile 30 bin lira, küçükbaşta ise 750 ile 3 bin lira arasında değişiyor.
İstanbul Edirnekapı’daki pazara Erzincan’dan hayvan getiren Eyüp Kartal, pazara gelen gidenin olmadığına işaret ederek “Talep düşük, kârdan vazgeçtim zarardan dönelim yeter” dedi. Kartal, 35 büyükbaş kurbandan 10 tanesini satabildiğini, hayvanları memleketten İstanbul’a 2 TIR ile 13 bin TL yol masrafı yaparak getirdiğini vurguladı. Kartal, çadır fiyatlarının yüksek olmasından da şikayet ederek, iki çadır için toplam 30 bin TL masraf yaptığını söyleyerek “35 hayvan her gün 8 çuval yem tüketiyor, yemin çuvalı 85 TL, yıllar sonra ilk defa giriştik bu işe bir daha da yapmam” ifadesini kullandı. Sinop’tan hayvan getiren Mustafa Ölmez de, “2 TIR ile 10 bin TL yol masrafı yaparak geldik, müşteri yok, hayvanlar elimizde kaldı zararımızı çıkaramadık. Geçen yıl aynı hayvanı 20 bin TL ye satmıştık, bu sene 18 bin 500 TL den zor sattık” diye konuştu. Ölmez ayrıca kurban pazarında çadırların boş kaldığını, talep olmadığı izin 20-25 çadırın boş kaldığını anlatarak, bayramın son günlerinde ellerinde hayvan kalmaması için maliyetine satış yapabileceklerini sözlerine ekledi.

Pazarda alıcı yok
Ordu’da, kurban satıcıları ellerindeki hayvanları satmak için neredeyse maliyetine hayvanlarını satmaya çalıştıklarını, yine de yaşanan ekonomik kriz nedeniyle kurban pazarında kendilerinden başka hiç kimsenin olmadığını söylediler. Ordu Kasaplar ve Celepler Derneği Başkanı Mehmet Şükrü Gülmez, “Geçen yıla oranla bu yıl işlerimizde düşüş var. Yem fiyatları geçen yıl 45 TL idi bu yıl 90 TL. Ama kurbanlıkların fiyatları geçen yılla aynı. Besicilik ve kurbanlık yetiştiren herkes mağdur” dedi. 40 gündür kurbanlıklarını satmak için bölgede açılan tüm pazarlara gittiklerini söyleyen Kemal Sönmez, “Her geçen yıl bir önceki yılı aratır oldu. Günübirlik planlar yapıyoruz. Pazarda alıcı adına kimse yok. İnsanlarda alım gücü azaldı ve ekonomik krizi ciddi derecede hissediliyor” dedi.
Adana’nın Yüreğir ilçesindeki hayvan pazarında Anadolu’nun çeşitli illerinden getirilen kurbanlıklar satışa sunulurken pazarda vatandaş yoğunluğu yaşandı ancak alıcı olmaması satıcıları hayal kırıklığına uğratıyor. Fiyatların yüksek seyrettiği pazarda, yurttaşlar ile besiciler arasında sıkı pazarlıklar da yaşanıyor. Kurban pazarının sorumlusu Salih Budan, “Yurttaş haklı ancak besici daha haklı. Arpa, saman ve beyaz saman fiyatları da arttı” dedi.  

BAKLAVA 60 LOKUM 20 TL
Bayramların vazgeçilmezleri baklava, çikolata, lokum ve tatlılar tezgahlarda yerlerini aldı, tüketicileri bekliyor. Kurban Bayramı’nda Ramazan Bayramı’na göre tatlı ve unlu mamül satışlarının daha az olmasından dolayı üretici, kontrollü üretim yapıyor. 

İstanbul Şekerci Pastacı, Helvacı, Tatlıcı ve Şekerli Mamüller Esnaf Odası Başkanı Aykut Şener’in verdiği bilgilere göre, çeşidine göre iyi bir baklavanın kilosu 60 TL ile 100 TL arasında değişiyor. Bu yıl geçen yıllara göre lokum satışlarının daha yüksek olduğunu kaydeden Şener, fiyatların 20 ila 120 TL arasında seyrettiğini, kaliteli bir bayram şekerinin kilo fiyatının 30 liradan başladığını aktardı.

KURBANLIK BİLE DIŞARIDAN GELDİ
Ziraat Mühendisleri Odası’nın “Kurbanlık Hayvanlar Üzerinden Hayvancılık Raporu”nda son yıllarda artan hayvan ithalatına dikkat çekilerek “1980 sonrası neoliberal politikaların uygulanması, tarımsal üretimde kendine yeter bir üretim yapısına sahip ülkemizi, ithalatçı bir ülke haline getirmiştir. Bugün artık kırmızı et ve kurbanlık ihtiyacı için ithalat yapmak zorunda kalınmaktadır” ifadeleri kullanıldı.

Türkiye tarihinde resmi olarak ilki 2010’da olmak üzere 2011, 2017 ve 2018 yıllarında kurbanlık amaçlı hayvan ithalatı yaptı. 2018 Kurban Bayramı’nda 866 bin büyükbaş, 2 milyon 682 bin küçükbaş hayvan kesildi. Raporda şu tespitlere yer verildi:
- 1960 yılında 72 milyonu geçen hayvan sayısı, 2009’da en düşük seviyesi olan 37.7 milyon seviyesine indikten sonra tekrar yükselişe geçti.
- 1960’tan 2018’e kadar olan dönemde kırmızı et üretimi gerçekleştirilen toplam hayvan sayısında yüzde 13’lük bir azalış oldu. Bu dönemde Türkiye nüfusu ise yaklaşık üç kat arttı.
- Son dört buçuk yılda yaklaşık 4 milyar dolar karşılığında 3.35 milyon sığır ithal edildi. 2019 yılının ilk altı ayında ithal edilen sığır sayısı Türkiye’nin 64 şehrindeki koyun sayısından daha fazladır. Son dört buçuk yılda 765 bin koyun ithal edilirken, 110 milyon dolar ödendi. 

ÇARŞI ESNAFI DA ŞİKÂYETÇİ
Bayram alışverişi denilince akla ilk gelen yerlerden Eminönü, Mısır Çarşısı ve Mahmutpaşa’da esnaf, satışların durgunluğundan şikâyetçi.

Esnaf turist dışında müşterinin gelmediğini ve eski bayramlarda yaşanan alışverişlerin yapılmamasından yakındı. Esnaflara göre, eskiden aileler çocuklarına bayramlık alırdı. Kriz nedeniyle artık bu da yapılmıyor.
Mısır Çarşısı Çadırcılar Caddesi’nde giyim mağazası işleten Ethem Koca, “Çocuklara eski bayramlarda olduğu gibi bayramlık alışverişi yapılmıyor” dedi. Bu bayram talep görmediklerini, mağazasında fiyatların çevreye göre çok uygun olduğunu fakat insanların AVM’leri tercih ettiğini ifade eden Koca, “Arap turistler de olmazsa kimseye ürün satamayacağız” dedi.
Kapalıçarşı’da kuyumculuk yapan Yılmaz Ağır, satışların kötü gittiğini, halkın alım gücü düştüğü için altına ilginin bittiğini söyledi. Yeri geldiğinde satış için kârdan feragat ettiklerini ifade eden Ağır, “Eski müşteriler artık yok. Eskiden bir müşteri 5-6 bin TL alışveriş yapardı” diye konuştu.

Alım gücü düştü
Mısır Çarşısı’nda satılan lokumların kilosu geçen bayrama göre 10 lira zamlanarak 60 TL’ye çıktığını anlatan 22 senelik Mısır Çarşısı esnafı Ahmet Başaran, ürünler zamlanırken yerli müşterinin alım gücünün azaldığını, satışlarını daha çok yabancı turiste yaptığını anlattı. Başaran, iç piyasada lokum satışının az olduğunu vurgularken eskiden bayramlarda çuvalla lokum sattığını belirtti. 100 müşteriden sadece 5 tanesinin yerli olduğunu anlatan Başaran, onların da fiyatları pahalı bulduğunu söyledi. Mısır Çarşısı’nda da esnaf en çok Arap ve Asyalı turistlere satış yaparken, yerli müşterinin tercihini daha ucuz olan marketlerden yana kullandı. Mısır Çarşısı esnafı Mehmet Salih Akbulut, şekere yapılan zamdan sonra fiyatların yüzde 16 arttığını anlatarak, “Eskiden bayramlar için yurttaşların 1 kilo şeker alırken şimdi bu miktarlar 250 grama kadar indiğini ifade etti.”