AYM Başkanı Zühtü Arslan'dan yerel mahkemelerin direnme kararına tepki

AYM Başkanı Zühtü Arslan, Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği (AAMB) bünyesindeki Eğitim ve İnsan Kaynakları Geliştirme Merkezi faaliyetleri kapsamında dokuzuncusu düzenlenen Yaz Okulu programında konuştu. Arslan, AYM kararlarının yasama, yürütme ve yargı organları ile tüm gerçek ve tüzel kişiler bakımından bağlayıcı olduğunun Anayasa’nın 153. maddesinde açıkça belirtildiğini kaydederek, şunları açıkladı:

ETKİNLİK KARARIN YERİNE GETİRİLMESİNE BAĞLI

“Kuşkusuz kararların bağlayıcı niteliğinin en önemli yönü, kararların gereğinin yerine getirilmesidir. Norm denetimi ve bireysel başvuru mekanizmalarının etkinliği, Anayasa Mahkemesi kararlarına itibar edilmesine ve bu kararların gereğinin yerine getirilmesine bağlıdır. Belirtmek isterim ki 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’da, Mahkeme kararlarının bağlayıcı gücü ve bireysel başvurulara ilişkin kararların uygulanması düzenlenmiştir. Kanun’un 50. maddesine göre; Mahkeme ihlal kararı verdiğinde, ihlal ve ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere de hükmetmelidir.

AİHM HÜKMÜNÜ HATIRLATTI

Anayasa Mahkemesi, bazı kararlarında bu hükmü yorumlamış ve uygulamıştır. Mahkeme, uygun giderime hükmetmek için ilk olarak ihlalin kaynağını tespit etmesi gerektiğini vurgulamıştır. İhlalin yargı kararlarından kaynaklandığı durumlarda Mahkeme, yeniden yargılama yapılması için kararı ilgili mahkemeye geri göndermektedir. Bizzat kanundan kaynaklanan ihlallerde ise AYM, ihlalin giderilmesi için Meclis’i ilgili kanunda değişiklik yapmaya davet etmektedir. Mahkeme ayrıca, ihlalin giderilmesi bağlamında, başvuranlar lehine tazminata da hükmedebilmektedir. Bu bağlamda 6216 sayılı Kanun hükümleri önemli ölçüde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarında belirtilen, bir ihlal kararının taşıması gereken nitelikleri yansıtmaktadır. AİHM’in kesinleşmiş kararlarına uyulmasını düzenleyen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 46. maddesi uyarınca ihlal kararı ‘Devletin ihlali sona erdirme, başvurucunun mağduriyetini giderme ve benzer ihlalleri önleme yükümlülüğünü ortaya koymaktadır’.

HUKUK GÜVENİRLİĞİNDE ENDİŞELERİ GETİRDİ

Bireysel başvuru sistemini benimseyen bazı devletlerde de olduğu gibi ihlal kararlarının icra edilmemesi, kaçınılmaz şekilde bu sistemin etkili bir hukuk yolu olarak güvenilirliği konusundaki endişeleri beraberinde getirmiştir. Bazı davalarda kararları ihlale yol açan derece mahkemeleri, Anayasa Mahkemesi’nin yargılamanın yeniden yapılması ve ihlalin giderilmesi yönündeki kararlarının gereğini yerine getirme konusunda isteksiz davranmıştır. Derece mahkemelerinin Anayasa Mahkemesi kararlarını uygulama konusundaki isteksizliği ve direnci, yeni bireysel başvurulara yol açmıştır. Mahkeme, ihlal kararlarının uygulanmaması neticesinde ilgili hak ve özgürlüklerin bir kez daha ihlal edildiğini süratle tespit ederek derece mahkemelerini ihlal kararlarını uygulamaları ve tespit edilen ihlalleri gidermeleri konusunda kuvvetli bir dille uyarmıştır. Netice itibarıyla mahkemeler, Anayasa Mahkemesi kararlarını uygulamıştır.

İŞ BİRLİĞİ VE DİYALOG VURGUSU

AİHM, Anayasa’nın 153. maddesine de atıfta bulunarak, Türkiye’deki bireysel başvuru sisteminin etkili bir başvuru yolu olduğunu kabul etmiştir. Bu alanda karşılaşılan bazı sorunlara rağmen bireysel başvuru mekanizmasının Strazburg Mahkemesi’ne gitmeden önce tüketilmesi gereken etkili bir başvuru yolu olarak varlığını sürdürebilmesi için Anayasa Mahkemesi kararlarının ilgili makamlar tarafından uygun şekilde icra edilmesi gerekmektedir. Herhangi bir hukuk sisteminin etkinliği, genel olarak mahkeme kararlarının, özel olarak ise anayasa mahkemesi/yüksek mahkeme kararlarının gereğinin yerine getirilmesine bağlıdır. Bu da esasen devlet organları arasında sürekli bir iş birliği ve diyaloğu gerektirmektedir. Tam da bu nedenle diğer devletlerin yargı kurumlarıyla da samimi bir tecrübe alışverişinde bulunarak kararların icrası meselesini ele almalı ve bu hususta sağlam çözümler aramalıyız.

NE OLMUŞTU

Yerel mahkemeler, CHP İstanbul Milletvekili Enis Berberoğlu ve gazeteci Şahin Alpay’a ilişkin AYM’nin verdiği hak ihlali kararlarına direnmişti.