AVM’lerde ‘köle’ düzeni: ‘Hastayım’ diyen işçiyi bile zorla çalıştırmışlar

Tez-Koop-İş Sendikası’nın pandemide AVM işçilerinin çalışma koşullarına ilişkin alan araştırması emekçilerin salgında köle gibi çalıştırıldıklarını gözler önüne serdi.

Araştırmaya göre, “Hastayım” diyen işçiyi bile zorla çalıştırmışlar. Dayanıklılıkları artsın, çalışmaya devam etsinler diye işçilere Supradyn vermişler. “Hastalık bahanesi ile geleni tutmam, ücretsiz izne gönderirim” diye tehdit etmişler. Sokağa çıkma yasağı nedeniyle mağazanın kapalı olduğu günlerin ücretlerini kesmişler. Günlük 1.5 litre su tanımlamışlar. 

Tez-Koop-İş Sendikası uzmanı Emirali Karadoğan’ın yaptığı araştırmada 31 kentteki AVM’lerde 38 farklı markada çalışan 410 işçiye on-line anket uygulandı. Sonuçlara göre AVM’lerde sermaye birikimi kadın ve genç emeği üzerinde yükseliyor. Çalışanların yüzde 88’i 35 yaşın altında. Yaklaşık yarısı (yüzde 48.3) lisans mezunu. Part-tıme çalışma kural haline dönüşmüş durumda. Ankete katılanların yüzde 22’si part-tıme çalıştığını söyledi. İşçilerden 10 yıldan fazla süredir aynı işyerinde çalıştığını söyleyenlerin oranı çok az. Katılanların yüzde 94’ü 10 yıldan az süredir mevcut işyerinde çalıştığını bildirdi. Ücretler düşük. Tam zamanlı çalışanların ücretlerinin ortalaması 3 bin 308 lira. Part-time çalışanların ortalama ücreti ise bin 912 lira. Katılımcıların yüzde 71’i 3 bin liranın altında gelir elde edebiliyor. Yüzde 55.3’ü işyerinde sendika olmadığını, yüzde 70.8’i toplu sözleşme yapılmadığını bildirdi. İşçilerin yaklaşık yüzde 84’ü kısa çalışma ödeneği aldı. Yüzde 6’sı ücretsiz izne gönderildi. Hiçbir uygulamadan yararlanamadığı için tüm gelirini kaybedenlerin oranı yüzde 4.8. Gelir kaybı yaşadığını belirtenlerin oranı ise yüzde 70. Sokağa çıkma yasağında çalışılmayan günlerin yükü de işçinin sırtına yüklendi.

AVM’lerde denetimler yetersiz kaldı. Ateş ölçümü bile yapılmadığını belirtenlerin oranı yüzde 13.5. Yemek alanı ve tuvalet gibi ortak alanlarda alınan önlemlerin yetersiz kaldığını belirtenlerin oranı yüzde 66.3. Denetimlerin yetersiz olduğunu ifade edenlerin oranı da yüzde 62.6. Ankete katılanların beşte biri iki ay kapalı kalan mağazalarda var olan iş yükünün yanında bir de mağaza temizliği ve dezenfektasyon işleminin çalışanlara yaptırıldığını bildirdi. 

Katılımcıların yüzde 33’ü pandemi koşullarını içeren herhangi bir işçi sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmediğini, yüzde 74’ü alınan ve alınması gereken önlemlere dair fikirlerinin sorulmadığını dile getirdi. İşçilerin yüzde 38.8’i düzenli ateş ölçümü yapılmadığını kaydetti. Yeterince temizlik ve havalandırma yapılmadığını belirten katılımcıların oranı yüzde 44. Kasiyerlerin yaklaşık üçte biri (yüzde 31.3) korumasız ve koronavirüs bulaşma tehlikesine açık şekilde çalıştı. Salgın döneminde müşteriler de “kural” tanımadı. Katılımcıların yüzde 37’si işyerinin giriş kapısında alınması gereken önlemlerin alınmadığını bildirdi. Müşteriler büyük oranda sosyal mesafe kuralına uymadı.(Yüzde 82.40). Katılımcıların yüzde 90’ı müşterilerinin en az bir kuralı ihlal ettiğini bildirdi. Yüzde 47.1’i yani yaklaşık yarısı, müşterilerin çalışanlara kötü davrandıklarını dile getirdi. Katılımcıların yüzde 78.8’i yoğun çalışmaya karşın ek ücret alamadı. 

EMEKÇİLERİN İSYANI!

Araştırmaya göre işçilerin değerlendirmeleri de şöyle: 

• Mağaza müdürü ‘satışlarımız çok düşük, daha yoğun çalışmak zorundasınız, hastalık bahanesi ile geleni fazla tutmam, ücretsiz izne gönderirim’ dedi.
• Mağaza AVM’lerle birlikte kapandı. Full çalışan arkadaşlarımız kısa çalışma ödeneği aldı ama biz part-tıme çalışanlar bildirilmediği için bir gelir alamadık.  
• Mağaza müdürü kendisine yakın olanları kısa çalışma ödeneği ile evde tutuyor, benim gibi muhalif olanları cezalandırır gibi sürekli işe getiriyor.  
• Sokağa çıkma yasağı nedeniyle mağazanın kapalı olduğu günleri maaşlarımızdan kestiler. 
• Mağazaların çalışmadığı günlerdeki, eksik olan çalışma saatlerimizi denkleştirme ile tamamladılar. 
• Kapalı kaldığımız günleri hafta tatilimizden düştüler. 
• ‘Ben astım hastasıyım’ dedim, ama yine de işe çağırdılar. 
• Mağazayı açtığımız zaman ürünlerin önemli bir kısmının küflendiğini ve çürüdüğünü gördük. O pis koku içerisinde bu ürünleri hem topladık hem de mağaza içerisinde temizlik yaptık. 
• 

447 adet: Türkiye genelindeki AVM sayısı

• Maske dağıttılar ama gelen maskeler çok kötü. Ölçüleri çok küçük, ağzınızı kapatsanız burnunuz açıkta kalıyor.
• Maskeler çok kokuyor, bir de içerisi çok havasız olunca insan bayılacak gibi oluyor. 
• Ne girişi kontrol edebiliyorum ne de mağaza içerisindeki müşteri sayısını. ‘Alamayız’ dediğimizde müşteri içeriye kendisini atıyor, ‘bir bakıp çıkacağım’ diyor.
• Müşteriler kurallara uymuyor. Kabinlerde maske çıkarmamaları gerekiyor ama dinleyen kim ? 
• Müşteriden ölçü almak için bırakın sosyal mesafeyi, dokunuyorum. Böyle sosyal mesafe mi korunur ?
• Bir müşteriyi maske takması için uyardım, takmadı ve tepki gösterdi. Güvenlik geldi, müşteri bağırmaya başladı, polis çağrıldı.
• Müşteri ürünü giyip AVM’de dolaştıktan sonra ‘bu bana yakışmıyor’ diyerek geri vermek istedi. Tartışma çıktı. Üstünden çıkardığı ürünü üstüme attı ve hakaretler etti.
• Müşteriye ‘maskenizi takabilir misiniz ?” dedim, ‘elimde kahvem var, onu içiyorum görmüyor musun ?’ diye yanıt vererek kahvesini içmeye devam etti. 
• Arkadaşımız kendisini kötü hissettiğini mağaza yöneticimize iletti ve test yaptırmak istediğini söyledi. Yöneticimiz ‘bir şeyin yok, hemen paniklemeyin çalışmaya devam edin’ dedi. Arkadaşımız kendi imkanları ile gidip test yaptırdı ve pozitif çıktı. 
• Arkadaşımız işyeri hekimine göründü, boğaz ağrısı ve halsizlik şikayeti ile. İşyeri hekimi ‘bir şeyin yok çalışmaya devam edebilirsin, sizin gibi her hastayım diyeni dikkate alsaydık mağazada çalıştıracak adam kalmazdı’ diyerek geri göndermiş. Test yaptırdı 3 gün sonra pozitif çıktı. 3 gün boyunca hem biz hem de gelen müşterilerin hayatı tehlikeye atıldı.     
• İşyerimizde pandemi sürecinde çalışanlara sadece günlük 1.5 litre su tanımlanıyor. Daha önce C vitamini desteği sağlamak için kivi gibi meyvelerle birlikte dayanıklılığımızı artırsın diye Supradyn diye bir enerji maddesi tanımlamışlardı ve bir ay falan sürdü. Sonra onu da kaldırdılar.
• Kısa çalışma ödeneğinin üzerini tamamlayan şirket, bunu avans olarak verdiğini söyleyip, çalışanların maaşlarından parça parça kesti.