Aşıların maksimum faydası için psikolojik savaş

Çoğunluk birkaç hafta içinde bağışıklık kazandığı halde, aşı az sayıda insanda etkili ol(a)muyor. Kaldı ki bağışıklık oluşmuş olsa dahi bunun ne kadar güçlü olacağı, kaç gün içinde gelişeceği, ne kadar süreceği ve karşılaşılacak yan etkiler bazı faktörlere bağlı; uyku kalitesi, aşı günündeki stres düzeyi gibi faktörlerden bazılarının kontrolü elimizde; yaş, cinsiyet, mikrobiyon ve önceden geçirilmiş enfeksiyon gibi faktörler ise kontrolümüz dışında. Ohio Eyalet Üniversitesi’nden Davranış Tıbbı Araştırmaları Enstitüsü yöneticisi Janice Kiecolt-Glaser, “Yaşınızı değiştirme şansınız olmadığına göre psikolojik, fizyolojik ve sosyal alışkanlıklarınız/davranışlarınızı kontrol ederek bağışıklık sisteminizin aşıya vereceği tepkiyi büyük ölçüde değiştirebilirsiniz” diyor. 

KONTROL EDEBİLECEĞİMİZ UNSURLAR

STRES

Kiecolt-Glaser’in 30 yıl önce yaptığı bir deney, vücudun aşıya karşı verdiği yanıtla ilgili çok önemli bir ilişkiyi ortaya çıkardı. Stresli bir sınav döneminde Kiecolt-Glaser ve ekibi tıp öğrencilerine hepatit B aşısı uyguladı. Stres düzeyi en yüksek olan öğrencilerde bağışıklığın herkesten daha uzun bir sürede oluştuğu gözlendi. Benzer şekilde, başka bir çalışmada, Alzheimer hastalarının bakımını üstlenen kişilerde, grip aşısı yapıldıktan sonra antikor düzeyinin çok düşük düzeyde seyrettiği tespit edildi. Ayrıca bu kişilerdeki bağışıklığın 6 ay sonra hızla düştüğü de görüldü.

İnsanlarda bağışıklık sistemi yalnızca antikorlardan oluşmaz. Ancak Stirling Üniversitesi’nden Anna Whittaker’a göre antikorlar bir aşının etkinlik ölçümünde en pratik kriter olarak değerlendiriliyor. Daha ileri araştırmalar da bu bulguları destekler nitelikte. Örneğin grip aşısının yapıldığı gün pozitif bir psikoloji içinde olan yaşlılarda antikor tepkisi daha yüksek çıkıyor. 

Stresin bağışıklığı etkilemesinin altında yatan mekanizma, adrenalin ve kortizol ile ilgili. Bu iki hormon stresle karşılaşıldığında yükselir. Ama aynı zamanda savaş- veya-kaç durumlarında bu ikisi de sindirimi ve bağışıklığı durdurur. Süreklilik gösteren stres durumunda vücut bu hormonlara aşırı maruz kaldığı için bağışıklık normal tepki veremez. Vücut enfeksiyonlara açık hale gelir. Ayrıca stresle başa çıkmakta zorlanan insanların içki, sigara ve aşırı yemek gibi alışkanlıklar edinmesi dolaylı olarak bağışıklığı daha da bozar.

NE YAPMALI?

Aşıdan sonraki 10 gün içindeki stres düzeyi, antikor yanıtı açısından aşıdan önceki iki günden daha belirleyici. O kritik 10 günü daha keyifli geçirmeye çalışmakta fayda var.

ALKOL 

Aralık ayında Rusya’da Tüketici Hakları Koruma ve İyileştirme Kurumu direktörü Anna Popova ilk aşıdan önce iki hafta, ikinci aşıdan sonra da üç hafta içkiden uzak durulması çağrısı yapmıştı. Öte yandan Sputnik V aşısını geliştiren Gamaleya Ulusal Epidemiyoloji ve Mikrobiyoloji Markezi Direktörü Alexander Gintsburg, biraz daha insaflı. 

Her doz aşıdan sonra üç gün içki içilmemesini öneriyor. Bunun nedeni alkolün bağışıklık yanıtını bozması, hatta aşıyı etkisiz hale getirmesi. Bu arada Batılı ülkelerden bu yönde bir uyarı gelmiş değil. Ancak Dünya Sağlık Örgütü’nden bir sözcü “Örgüt olarak alkol ile aşı etkileşimi konusunda bir talimatımız yok. Ancak aşırı miktarda alkol tüketiminin bağışıklık üzerinde olumsuz etkisi olduğunu biliyoruz” dedi. 

NE YAPMALI?

Loyola Üniversitesi’nden biyolog Christopher Thompson, mRNA aşılarının alkol ile etkileşimi hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını, ancak orta ölçekte alkolün zararlı olacağını düşünmediğini söylüyor. 

EGZERSİZ

Tüm faktörlerin hepsinden daha önemli. Egzersiz sağlığınızı genel olarak iyileştirirken stresinizi azaltarak, obezite ve diyabet riskini düşürerek Covid-19 semptomplarını daha hafif atlatmanıza yol açar. En önemlisi vücudunuzun aşıya karşı yeterli antikor üretmesini sağlar. Egzersiz sitokin adı verilen proteinlerin daha fazla salgılanmasına yol açıyor. Bu proteinler bağışıklık hücreleriyle etkileşime geçiyor.

NE YAPMALI? 

62 yaşının üzerinde olup aktif bir yaşam sürdürenlerin, hareketsiz yaşamı tercih edenlere oranla grip aşısından sonra daha fazla antikor ürettiği tespit edildi. Grip aşısından önceki 45 dakika boyunca koşu bandında egzersiz yapan kadın deneklerin egzersiz yapmayanlara göre daha fazla antikor ürettikleri tespit edildi. Egzersizin bir diğer yararı da ayrıca analjezik (ağrı giderici) olararak etki yaratması. Aşıların yol açtığı yan etkilerin düzenli egzersiz yapanlarda daha az görüldüğüne işaret ediyor. Egzersizin Covid-19 aşısının en sık görülen yan etkilerinden yorgunluk hissini de azalttığını söylüyor.

UYKU

Aşılanma sırasında uyku düzeninde bir aksama olmaması yararlı, bu konuda çok sayıda araştırma yapılmış. Örneğin bir araştırmada hepatit B aşısı olmadan önceki gece 6 saatten az uyuyan sağlıklı yetişkinlerdeki antikor düzeyi 7 saatten daha uzun uyuyanlara göre daha düşük çıkmış. Burada belirleyici olan derin uyku denilen yavaş-dalga uykusu. Uykunun bu fazında beyin uzun vadeli anıları depolar ve gün içinde biriken çöpleri temizler. Aynı zamanda bağışıklık sisteminin gün içinde karşılaştığı patojenleri belleğe kaydetmesi için kimyasal ve hormonal ortamı oluşturur.

NE YAPMALI?

San Francisco’daki Kaliforniya Üniversitesi’nden Aric Prather aşılanmadan önceki iki gece uykusunun önemine işaret ediyor. Bu da şu anlama geliyor: İki gece önceki iyi bir uyku, bağışıklık yanıtının düzeyine ilişkin gerçekçi bir öngörü oluşturabilir.

SOSYAL DAYANIŞMA

Grip aşısı üzerinde yapılan önceki araştırmalarda, yalnızlık duygusunın yaşlılar gibi gençlerde de antikor tepkisini düşürdüğü tespit edildi. Hem hepatit hem de grip aşılarında, daha zengin bir sosyal dayanışmanın ve mutlu bir birlikteliğin antikor sayısında artışa yol açtığı görüldü..

NE YAPMALI? 

Pandeminin tam ortasında yeni arkadaşlar edinmenin pratik olmadığının herkes farkında. Ancak Kaliforniya Üniversitesi’nden Sarah Pressman, eski dostlukları yeniden yeşertmenin veya derinleştirmenin doğru bir yaklaşım olduğunu söylüyor. Aynı evde yaşadığınız kişilerle arada sırada kucaklaşma da bağışıklık tepkisini güçlendirebiliyor. Uzaktaki yakınlarınız ile video görüşmelerinizi artırmanız ayrıca stres düzeyini azaltacağı gibi uyku düzeninizi de rayına oturtabilir.