ABD diken üstünde

Birçok yoruma göre, günümüz sorunlarının temeli İngiliz emperyalizminin bıraktığı mirastır. İngiliz emperyalizminin klasik “bölyönet” stratejisi hiç değişmedi... Amerika kıtasını işgal eden İngilizler, Afrika’daki siyahları kaçırıp uzun yıllar çifliklerinde, işyerlerinde “köle” olarak kullandı. Amerikan özgürlük savaşında siyah gönüllülerden oluşan birlikler İngilizlere karşı savaşan beyazlarla beraber oldu.

Amerika bağımsızlığını kazandı ama İngiliz emperyalizminin hediyesi olan “beyaz ırk üstünlüğü” zihniyeti aynı kaldı. “Kölelik” vahşetinin devamını isteyen güney eyaletleri ile kaldırılmasından yana kuzey arasında iç savaş çıktı. Savaşı kuzeyliler kazandı ve “kölelik” kaldırıldı. Ama “beyaz ırk üstünlüğü” nefretten yana, ayrımcı zihniyetlerde yaşamaya devam etti.

KKK DEHŞETİ...

Irkçı Ku Klux Klan (KKK) ilk defa “köleliğin devamı” için savaşan güney eyaletlerinde 1860’ların sonunda ortaya çıktı. Amaçları Cumhuriyetçi hükümeti yıkmak için siyahlara saldırıp terör yaratmaktı.

Bu gizli örgüt değişik güney eyaletlerindeki şehirlerde ve kırsal kesimde korku salmaya ve terör estirmeye devam etti, federal güvenlik güçlerince bastırılan bu şer yuvaları giderek örgütsel güçlerini kaybetse de “beyaz ırk üstünlüğü zihniyeti” sürdü. KKK, 1915’te Georgia’da adeta hortladı.

1920’lerin ortalarında orta batı ve batı eyaletlerine sıçradı. Bunun nedenlerinden biri, 1915’te D. W. Griffith’s’in “The Birth of a Nation-Bir Milletin Doğumu” isimli sessiz filminin, KKK’nın kurulmasını bir anlamda mitolojik hale getirmesiydi. Filmden de etkilenen popülist nitelikli gizli protestan örgütler kuruldu.

Ayrıca Katolik ve Musevi düşmanlığı da eklendi bu nefret söylemine. Irkçı örgüt, törenlerinde beyaz kıyafet kullanıyordu. KKK’nin üçüncü kez yeniden sahneye çıkması ise 1950’lerde oldu. Küçük gruplar halinde ve yerel etkinlik arayışındaydılar. Amaçları sivil haklar hareketine mani olmaktı.

Adları cinayet, kaçırma, işkenceyle eşdeğerdi. Zaman içinde bu gruplar kimi eyalet yönetimleri tarafından nefret suç örgütleri olarak nitelendirirlerse de kimi kaynağa göre, 1996 yılında 6 bin kişinin bu tür yapılanmalara üye olduğu dikkat çekiyordu. KKK, her ne kadar artık etkinliğini kaybetse ve yasadışı hale gelmişse de ABD’de ne acı ki kafaca “beyaz ırk üstünlüğüne” inanan bir kesim halen mevcut.

EKONOMİK KÖKENLERİ

ABD’nin nüfusu 330 milyon civarında, bunun yaklaşık yüzde 13’ünü siyah vatandaşlar oluşturuyor. Ülkede gelir dağılımının adaletsizliği öteden beri tartışmaların merkezinde. Özellikle Afro-Amerikan, Latin kökenlilerin beyazlara göre pek çok imkâna erişiminde uçurum derin. Koronavirüs yüzünden artan işsizlik bu farkı daha da büyüttü. 2016 yılı istatistiklerine göre, ortalama bir beyaz ailenin yıllık geliri 171 bin dolar iken siyah ailelerde bunun onda biri kadar...

Gelir dağılımında olduğu gibi derin ayrımcılık eğitim, sağlık, konut-barınma olanakları konularında da görünür halde. Her ne kadar her yıl üniversiteye giden siyah genç sayısı artsa da mezuniyet sonrasında iş bulma, düzenli gelir elde etme olanaklarında ciddi sorunlar var. Diğer yandan da ABD’de son dönemde ırkçılık karşıtı gruplar daha güçlü, özellikle Afro-Amerikan toplumu daha birlik görüntüsünde.

Obama’nın başkan seçilmesinden sonra siyahlar arasında ırkçılık karşıtlığı yüzde 81’i buldu aynı oran beyazlarda yüzde 52. Bu durum ırkçılık karşıtlığı konusunda ABD’deki acı bölünmeyi de yansıtıyor bir bakıma.

ABD Başkanı Trump, neo-con, evanjelist kanada yakın durarak dini hassasiyetleri, muhafazakâr cephenin desteğini kullanarak seçimi kazandı. Kasım seçimleri için geri sayım sürerken koronavirüs salgınıyla ekonomik krizle boğuşan Trump’ın, protestolara karşı federal ordu tehdidi ülkede tepkileri daha da alevlendirdi. Bir kilisenin önünde elinde İncil ile poz vermesi, Ortadoğu manzaraları gibi yorumlarıyla karşılandı. Kiliselerden emekli askerlere pek çok isimden dini siyasete alet ediyor tepkileri yükseldi.

ABD’de bu son dalga protestolar belki bir süre sonra durulacak. Ama ülkedeki yakıcı ırkçılık, ayrımcılığın son bulacağını düşünmek zor... Hak, adalet çağrılarının yerine getirilmesi kadar ekonomik koşulların düzeltilmesi, gelir dengesinin sağlanması şart. Ama esas mesele kapitalizmin kalesi Amerika’da bunun nasıl yapılacağında.

tdalgic@gmail.com