ABD Covid-19 aşılarında fikri mülkiyet istisnasını destekleme kararı aldı

ABD, koronavirüs pandemisinin bir an önce sonlanması için Covid-19 aşılarına fikri mülkiyet hakkı istisnası getirilmesini isteyen ülkeler arasına katıldı.

Dünya Ticaret Örgütü'nde (WTO) Güney Afrika ve Hindistan'ın başını çektiği ülkeler bir süredir dünya çapında aşı üretimini artırabilmek için fikri mülkiyet haklarına kısıtlama getirilmesini talep ediyordu.

Büyük ilaç şirketleri ise bu adımın hedeflenen etkiyi yaratamayacağını savunuyor.

ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai yeni politikalarını duyururken "Sıra dışı dönemlerde sıra dışı adımların atılması gerekir" dedi.

Tai, WTO'daki diğer üyeleri ikna etmenin zaman alabileceğini söyledi. WTO'da böylesi bir karar için tüm üyelerin oybirliği gerekiyor.

Güney Afrika ve Hindistan'ın önerisini destekleyen 60 civarında ülke var. Bu ülkeler altı aydır diğer ülkeleri ikna etmeye çalışıyor.

Avrupa Birliği ve İngiltere bu teklife itiraz ediyor. ABD de önceki başkan Donald Trump döneminde istisna fikrine karşıydı.

Joe Biden ise başkanlık kampanyası döneminde bu fikri desteklediğini açıklamıştı.

Dünya Sağlık Örgütü Genel Sekreteri Tedros Adhanom Ghebreyesus bunun Covid-19'la mücadelede "çok önemli bir an" olduğunu söyledi.

İstisna ne anlama gelecek?

Bu fikrin destekçileri, istisna getirilmesi durumunda dünya çapında aşı üretiminin artacağını ve yoksul ülkelerde daha hızlı aşılama yapılacağını söylüyor.

Pek çok gelişmekte olan ülke, fikri mülkiyet haklarının aşı üretiminin önünde engel olduğunu savunuyor.

ABD ise daha önce koronavirüs aşılarına istisna getirilmesi girişimini engellemişti.

ABD Ticaret Temsilcisi Tai artık bu konuda tutum değiştirdiklerini ve WTO'da bir uzlaşı için müzakere yürüteceklerini duyurdu.

Analiz: Sıra dışı bir an

Faisal Islam, BBC Ekonomi Editörü

Bu gerçekten sıra dışı bir an.

Fikri mülkiyet istisnası için bir süredir dernekler, ABD'deki bazı Demokrat Partili Kongre üyeleri ile Hindistan ve Güney Afrika gibi gelişmekte olan ülkeler kampanya yürütüyordu.

ABD daha Mart ayında, WTO'da bu girişimlere karşı pozisyon alıyordu.

Ticaret Temsilcisi Katherine Tia bir süredir büyük ilaç şirketleriyle görüşüyor ve konuyu geçen ayki sanal görüşmede İngiltere Ticaret Bakanı Liz Truss'a da iletmişti.

Geçen ay BBC'ye bir mülakat veren WTO lideri Ngozi Okonjo-Iweala, ilaç şirketlerinin dünyaya yeterince aşı sunamaması durumunda bilgilerini tüm dünyaya açmalarının gerekeceğini söylemişti.

İlaç şirketleri ise sorunun patentlerde değil üretim kapasitesinde olduğunu söylüyor.

Hindistan ve Güney Afrika ise bu argümana katılmıyor.

Güney Afrika Devlet Başkanı Cyril Ramaphosa mevcut kuralların bir "aşı apartheidı" olduğunu savunuyor ve istisna tanınması durumunda Güney Afrika ve bazı Latin Amerika ülkelerinde aşı üretilebileceğini söylüyor.

ABD'nin yeni pozisyonu, WTO'daki dengeleri istisna yönünde değiştirdi. Bundan sonra İngiltere ve Avrupa Birliği'nin tutumları daha fazla eleştiri konusu olacak.

Tepkiler ne oldu?

WHO Genel Sekreteri Ghebreyesus ABD'nin adımını sevinçle karşıladı.

Fakat ilaç şirketleri, böylesi bir adımın gelecekte inovasyonu zorlaştıracağını söyleyerek karşı çıktı.

Uluslararası İlaç Üreticileri Federasyonu "hayal kırıklığına uğradıklarını" söyledi.

Cenevre merkezli örgüt "İstisna önerisi, karmaşık bir soruna basit fakat yanlış bir yanıttır" dedi.

Reuters'a konuşan Johns Hopkins Üniversitesi Sağlık Güvenliği Kıdemli Araştırmacısı Dr. Amesh Adalja, bunun "yaptıkları inovasyonlar ve finansal yatırımlarla Covid-19 aşısını mümkün kılan ilaç şirketlerinin kamulaştırılması" anlamına geleceğini söyledi.