Çin'den dünyayı değiştirecek kararlar

Çiftçilerin topraklarını bireysel olarak satabilecekleri bir yapı oluşturulacak. Oluşturulacak arazi borsasında alım satım yapılabilecek. Çiftçilerin ortak mülkiyetine dayalı büyük işletmeler, aile çiftlikleri ve kırsal kooperatifler teşvik edilecek.

Kasım’ın 9’unda başlayan ve 12’sine kadar devam eden Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkez Komitesi (MK) 3. Oturumu, Çin’de olduğu kadar dünya piyasalarında da merakla izlendi. Dünya piyasaları toplantı sonrası açıklanacak liberal reformlara odaklanırken Çin’in geleceği açısından büyük önem taşıyan köklü bir tarım reformunun da adımları atıldı. Bu arada Çin halkı, nüfus kayıt sisteminde yapılacak değişiklikleri heyecanla bekledi.

Türkçe de yayın yapan China Radio International, toplantı öncesinde yaptığı yayınlarda, reformların önemini vurgulayan uzun değerlendirmelere yer verdi. Aşağıdaki yazı geniş ölçüde bu değerlendirmelere dayanıyor.

Ekonomiyi piyasalar belirleyecek

Toplantıda, ÇKP Genel Sekreteri ve Devlet Başkanı Xi Jinping (Şi Cinping), merkez komite üyelerine sunduğu “Reformları kapsamlı derinleştirme” raporu oy birliğiyle kabul edildi. Rapor, Çin usulü sosyalist sistemin geliştirilmesi ve tamamlanmasını amaçlıyor.

Toplantının ardından gelecek 10 yılın programını ve hedeflerini açıklayan ÇKP, piyasa ekonomisini esas alan bir dizi karara imza attı. Bundan böyle kaynak dağılımında öncelikli ve belirleyici rol piyasalarda olacak. Modern bir finans sistemi kurulacak, vergi sisteminde iyileştirmeler yapılacak. Devletin piyasaya müdahalesi azaltılacak. Tekel reformuyla, petrol ve doğal gaz üzerindeki ithalat kontrolleri kaldırılacak. Telekom sektörü, rekabeti teşvik edecek şekilde yeniden düzenlenecek.

Çin Serbest Ticaret Deneme Bölgesi

Şangkay’daki “Çin Serbest Ticaret Deneme Bölgesi”, reformların da deneme alanı olacak. Ekonomide devlet müdahalesinin azaltılmasını öngören yeni politikalar burada test edilecek. Çin parası yuanın uluslararasılaşmasında ilk adımlar burada atılacak. Bölgenin tahvil, döviz, emtia ve hisse senedi alım satımının yapıldığı bir para piyasası haline getirilmesi bekleniyor. Hedef Şangkay’ı 2020’ye kadar küresel bir ekonomi, maliye, ticaret ve nakliye merkezi haline getirmek.

ÇKP Merkez Komitesi Parti Okulu’ndan sosyalizm teorileri profesörü Song Fufan, “Eğer canlı bir ekonomi istiyorsanız, devletin rolü azaltılırken piyasa dışa açılmalı, devlet kendini değiştirerek hizmet devleti haline gelmeli” diyor. Kararlar da bu yönde alınmış gibi görünüyor.

Kentleşme ve Tarım Reformunun önemi

Çin’in geleceği açısından en önemli konulardan biri tarım reformu. Başbakan Li Keqiang (Li Kıçiang) başta olmak üzere Çin yönetimi, ÇKM MK öncesinde de “Toprak ve Tarım Reformu”na odaklandıklarını açıklamıştı.

China Radio International’in değerlendirmelerine göre, 30-35 yıl önce Çin’de kertleşme oranı yüzde 20’nin altındaydı. Bugün bu oran yüzde 53’e yakın. Köyler yarı yarıya boşalmış, gençler kent ve kasabaları doldurmuş durumda. 300 milyondan fazla göçmen işçi, güvencesi olmadan kentlerde yaşıyor. Artan kentli nüfusun gıda talebini karşılamak kolay değil.

En büyük sorun da burada, ülkenin büyük nüfusunun gıda güvenliğini sağlamakta düğümleniyor. Bu yüzden tarıma elverişli arazilerin korunması “kırmızı çizgi” olarak nitelendiriliyor.

Ortak mülkiyete dayalı büyük işletmeler

Yapılacak tarım reformunun hem mülkiyet sorununu çözümlemesi hem verimliliği artırması hem de çağdaş tarım teknolojilerinin gerektirdiği işletme büyüklüklerinin sağlanmasına zemin hazırlayacak.

Bu yüzden Başbakan Li Keqiang, ÇKP MK 3. Oturum’dan kısa bir süre önce reformun ilk denemelerinin yapılacağı Kuzeydoğu Çin’in en büyük tarım merkezi Heilongjiang’a üç gününü ayırdı. Burada yaptığı konuşmalarda, “çiftçilerin ortak mülkiyetine dayanan büyük ölçekli ekimi” teşvik ederek tarımsal modernleşmeyi ve kırsal kalkınmayı gerçekleştireceklerini söyledi.

Yapılacak kırsal reform, “yenileşmeye” ve “çiftçilerin kabulüne” dayalı bir sistem olarak yönetilecek, “değişik ortaklık biçimlerinde” modern çiftlikler kurulacak.

Mevcut toprak düzeni küçük toprak sahipliğine dayanıyor. Geleneksel yöntemlere dayanan bir tarım yapısı hakim. Kimse toprağını satamıyor, bu yasak. Ama kente göçmüş köylü gençler, bu toprakları ne işliyor ne de kiraya vermekle uğraşıyor.

Arazi borsası kurulacak

Yeni kırsal reform, bu sistemi yıkıp yerine ileri teknolojiye ve ölçek ekonomisine dayalı bir sistem kurmayı amaçlıyor. Bunun için önce çiftçilerin topraklarını bireysel olarak satabilecekleri, kiralayabilecekleri veya emanet, ipotek gibi yöntemlerle devredebilecekleri bir yapı oluşturulacak. Bunun da “piyasası” gerçekleştirilecek. Her şeyden önce bir tapu sistemi kurulacak. Oluşturulacak arazi borsasında alım satım yapılabilecek, değer artışları yansıtılabilecek. “Büyük ölçekli aile çiftlikleri ve kırsal kooperatifler” teşvik edilecek.

Kentle kır arasındaki gelir uçurumu daraltılacak

Çin’de nüfusu 1 milyondan daha az bir nüfusa sahip 2 milyon 816 küçük ve orta düzey kent var. Söz konusu kent ve kasabalar, ülke ekonomisinin yüzde 84.5’ini oluşturuyor. Pekin merkezli Kuzeydoğu Asya Kalkınma Araştırmaları Enstitüsü’nün son verilerine göre Çin’in küçük ve orta büyüklükteki kentlerinde kentleşme oranı sadece yüzde 35,1. İlk etapta bu oranın yüde 50’ye yükseltilmesi hedefleniyor. Kırsal kesimle büyük kentler arasındaki gelir uçururmunun daraltılması da önümüzdeki 10 ila 20 yıl içinde küçük ve orta ölçekli kentlerin kalkınmasına bağlı.

Devlet Bilgi Merkezi’nden Araştırmacı Zhang Monan’a göre, “Önümüzdeki on yıl Çin, büyük bir kentleşmeye sahne olacak. Keynes tarzı kentleşmeyle büyümeyi garanti etmek mümkün değil. Kentleşmenin talep yaratması ölçek ekonomilerine, emek dağılımına ve işbirliğine bağlı.”

“Çiftçilere yeterli koruma sağlanmalı”

Pekin Renmin Üniversitesi’nden Profesör Tao Ran öncü kentlerde başlatılacak konut kayıt sistemi ile kentlerde ve kırsal alanlarda eşit özellikte sosyal sigorta ağı kurulmasının, iç göçü kolaylaştıracağını söylüyor.

"Arazi transferi ve büyük ölçekli tarım, bazı deneme bölgelerinde yapılıyor. Uygulama henüz genişletilemiyor çünkü mevcut sistem çiftçilere hâlâ yeterli koruma veremiyor. Koruma olmadan topraklarını devrederlerse, köylüler evsiz kalır."

Kentlerdeki köylülerin büyük sorunu

Çin’deki temel sorunlardan biri de “nüfus kayıt sistemi.” O kadar ki, dünyanın gözü piyasa reformlarındayken Çin halkının en çok meraklandığı şey, ÇKP MK’nin nüfus kayıt sisteminde bir değişiklik yapıp yapmayacağı idi. Şu ana kadar bu konuda bir açıklama görmedik. Ama, bu yönde önemli değişikliklere yer verilmesi bekleniyordu.

Aslında sorun çok büyük ve sosyal adaletle yakından ilgili. Kente kapağı atmış birinin nüfus cüzdanında “köylü” ibaresi yazılı ise bu kimlikle günlük hayatta sık sık sorun yaşanıyor. En başta geleni de “niteliksiz işçi” muamelesi. Ama bu kadarla kalmıyor. Nüfus kayıt sistemi, konut, eğitim, yaşlılık ve sosyal güvenlik gibi kamu hizmetlerinden tüm vatandaşların eşit bir biçimde yararlanabilmesinin önündeki en büyük engel. Kentli değilsenin kentin nimetlerine de uzaksınız.

Bu sistem kentlerdeki iş olanaklarının yetersizliği düşünülerek konmuştu ve köylüyü köyde kentliyi kentte tutmayı amaçlıyordu. Bu, planlı ekonominin de bir gereğiydi. Ancak günümüzde bu sistem, emek gücünün dolaşımı ve ekonomik gelişme önünde büyük bir engel oluşturuyor.

Çok kişi kentlerdeki konut, ulaşım ve eğitim gibi sıkıntıların giderilebilmesi için sistemin bir şekilde devam etmesini istiyor. Bu tip garantilerin verilebilmesi de büyük bir maliyet gerektiriyor. Ama toplumsal adalet hedefleniyorsa, buna da bir çözüm bulmak, sorunu dengelemek şart.

Bunun için de deneme alanı kuruldu

Merkezi hükümet, yerel hükümetlerin bu konuda aktif olmalarını istiyor ama olağanüstü büyük kaynaklar gerektirdiği için hiç de kolay değil. Pekin’de 8 milyon, Şangkay’da on milyon göçmen yaşıyor. Yapılan araştırmaya göre, Çin’de her yüz milyon köylünün kente tam olarak uyum sağlaması için 13 trilyon yuan harcama gerekiyor. 2030 yılına kadar 350 milyon Çinli köylünün kentlere göç edecek. Kaba bir hesapla gereken toplam harcama, 51 trilyon yuan’ı bulacak. Reform paketinde yerel yönetimlerin gelir kaynaklarını artırma hedefi de büyük ölçüde bu dengesizliği kaldırmak isteğinden kaynaklanıyor.

ÇKP, sorunu dengelemek için MK toplantısından çok önce, yine bir deneme alanında, Çin’in güneyinde yer alan Chongqing belediyesinde çalışmalar yaptı. Nüfus kayıt sistemi reformu için deneme bölgesi olarak seçilen yerde büyük deneyim kazandı. Ağustos 2010’dan bu yana, 4 milyon köylü, kentli olarak kayıtlandırıldı. Bu, sorunun toptan çözümüne yardımcı olamasa da aşama aşama bir denge kurulması için ışık tutucu bir deney birikimi sağlamış gözüküyor.