80 binden fazla tarihi eser savunmasız halde

Taliban güçleri Afganistan Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nı ele geçirerek bir anda ülkenin mutlak hâkimi oldular. İktidarın beklenmedik bir hızla çökmesi, arkeologları da hazırlıksız yakaladı. Müzeler ve sayısız antik kent, yeni bir yağmaya maruz kalmadan boşaltılmak isteniyor.

ATATÜRK’ÜN DOSTU EMANULLAH HAN KURDU

Atatürk inkılaplarını kendine örnek alan Emanullah Han, Türkiye’den Afganistan’a çok sayıda subay, doktor ve eğitimci davet etmişti. Han’ın 1919’da oluşturmaya başladığı koleksiyon, 1931’de mevcut müze binasına taşınarak Afganistan Ulusal Müzesi halini aldı. 

Ulusal Müze, 1990’larda uğradığı roket saldırılarıyla büyük ölçüde zarar görmüştü. Dönemin Afgan Kültür Bakanı, kurtarılan eserlerin kayıt altına alınması için bir katalog yaptırdı. Ancak Taliban 2001 yılında 3 bin civarında eseri daha yağmalayarak müzeyi tekrar tahrip etti. 2003-2006 yıllarında müze binasının yenilenmesi amacıyla yaklaşık 350 bin dolar harcandı. Kıymetli parçalar özel güvenlik altına alındı, ayrıca İsviçre’de müzeye ait bir koleksiyon bulundu ve geri istendi. UNESCO ve Interpol, 2007’den bu yana 8 binden fazla eserin kurtarılmasına yardımcı oldu. 

Müze, dünyanın en önemli Yunan - Roma sikke koleksiyonlarından birini barındırmaktadır. Envanterde ayrıca Neandertal kalıntıları, tarih öncesi çağlara ait eserler ve Budist sanata dair sayısız parça bulunuyor. Müze Müdürü Fahim Rahimi, verdiği bir demeçte, “Personelimizin ve koleksiyonlarımızın güvenliği konusunda büyük endişelerimiz var” diyor. National Geographic’in aktardığı demece göre, Ulusal Müze’deki 80 binden fazla eser bugün savunmasız durumda. 

Taliban liderleri geçen aylarda yaptıkları bir açıklamada, yasadışı kazıları durdurma ve tüm tarihi yerleri koruma kararı almıştı. Ayrıca sanat piyasasında eser satmayı yasaklayacaklarını da belirttiler. Ancak örgütün bugüne dek yaptıkları, başta kültür kurumları olmak üzere dünya kamuoyuna güven vermiyor. Ülkedeki belirsizlik sebebiyle pek çok uzman görev yerinde değil. Bu nedenle müzelerdeki muhafaza koşulları da belirsizliğini hâlâ koruyor. 

ESERLERİN NAKLİ 

Dünya basınına yansıdığı kadarıyla Afgan yetkililer, Ulusal Müze’nin koleksiyonu için ne gibi planları olduğunu belirtmeyi reddetti. Bir eski hükümet kaynağı, “Eserleri korumamız gerekiyor, ancak soru güvenli bir yerin nasıl bulunacağı” diyor. Kültürel mirasın korunması konusunda, Birleşmiş Milletler’in Taliban’a baskı yapacağı düşünülüyor. Taliban’ın ise kötü imajını kısmen düzeltmek için taşkınlıklara şimdilik girişmeyeceği umuluyor. 

Tilla Tepe, Ay Hatun, Begram ve Tepe Fullol kazılarından ele geçen Afganistan hazinelerinin en ünlü parçaları, 2006 yılında geçici sergiler amacıyla Avrupa ve Amerika müzelerine gönderilmişti. Söz konusu eserler ABD Metropolitan Museum (Gör 1-4), Fransa Guimet Museum, Almanya Bonn Museum ve British Museum’da sergileniyordu. Geçici sergilerin bitiş tarihleri ve eserlerin Afganistan’a gönderimiyle ilgili açık verilere ulaşamadık. Tarihi eserler her zaman ait oldukları toprakta güzeldir ancak üzülerek iade edilmemiş olmalarını ümit ediyoruz...