36 yıl emek verdi, emekli olamadı

Türkiye’de oyunculuk mesleği, 26 Aralık 2013 günü Resmî Gazete’de yayımlanan tebliğle “tanım” kazandı; buna karşın pek çok oyuncu, yıllardır bu mesleği yaptığını devlete kanıtlamaya ve geçmişe yönelik haklarını kazanmaya uğraşıyor. Onlardan biri tiyatro ve sinema oyuncusu A. Fuat Onan. Fuat Onan, 36 yıllık mesleğinden “resmen” emekli olmak için mücadele yürütüyor.

“Çiçek Abbas” (1982), “Tabutta Rövaşata” (1996) gibi sayısız sinema filmi, televizyon dizisi ve tiyatro oyununda rol almış Onan adına, üyesi olduğu Oyuncular Sendikası tarafından, 11 Mart 2013 tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na gönderilen dilekçede, oyuncunun “fiilen hak etmiş olduğu emeklilik hakkının kendisine tanınması” talep edilerek, Türkiye’de sanatçıların karşı karşıya olduğu sorunlar anlatılıyor.

İşverenler sigorta yapmadı

Dilekçedeki bilgilere göre, Fuat Onan 36 yıl aralıksız çalışmasına karşın, yalnızca 700 günlük (yaklaşık 2 yıllık) sigorta primi yatırıldı. Oysa hizmet akdiyle sigortalılığı zorunlu kılan “5510 sayılı yasa uyarınca, 4/A üzerinden” sanatçının sosyal güvenlik primlerinin yapımcı firmalar tarafından ödenmesi gerekiyordu.

İşverenlerin yükümlülüğe uymadığının belirtildiği yazıda, Türkiye’deki birçok sanat emekçisinin maruz kaldığı durum aktarılıyor: “Devletin ilgili birimleri gerekli kontrolleri yaparak sorumlu kişiler üzerinde herhangi bir yaptırım uygulamadıkları için, sanatçı ömrünün en rahat geçmesi gereken yaşlılık yıllarında, sağlığı için gerekli olan yemek miktarını yemekten dahi acze düşmüş, vücudu iflas etmiş, ameliyat olmak üzere kaldırıldığı hastanede, masraflarını karşılayamadığı noktada sendika duruma el koymak zorunda kalmıştır.”

Mesai ücreti de yok, telif de

Sendikanın dikkat çektiği diğer nokta telif haklarına ilişkin. “Sanatçıların telif haklarının yapım şirketleri ve yayıncı kuruluşlar tarafından gasp edildiğinin” söylendiği dilekçenin devamında şu ifadeler bulunuyor: “Üyemiz, 1976-2012 yılları arasında geçen oyunculuk hayatında, üretim sırasındaki sigorta, fazla mesai gibi haklarını alamadığı gibi, üretim sonrası telif haklarını da alamadan çalışmak zorunda bırakılmıştır. Üyemiz, değişik TV kanallarında yüzlerce kez gösterilen ‘Çiçek Abbas’ filminden bile alması gereken telif hakkını alabilseydi, belli bir aylık geliri olacak, hastanede kendisine uzatılan ameliyat ücretinin senediyle baş başa kalmayacaktı.”

Anayasal zorunluluk

Oyuncular Sendikası, “gerekli prim ödemesi yapılmamış olmasına karşın” Onan’a emeklilik talebini, Anayasanın 64. maddesine dayandırıyor: “Anayasanın 64. maddesindeki ‘sanatın ve sanatçının korunması’ başlıklı maddesi devletin anayasal bir görevinden söz etmektedir. 36 yıllık bir sanatçının durumu ise şüphesiz anayasa ile güvence altına alınmış bu korumanın birincil örneğini teşkil etmelidir.”

 ***

‘Onan gibi onlarca sanatçı var’

Oyuncular Sendikası Örgütlenme Birimi Sorumlusu Yeşim Girgin, gönderdikleri dilekçeye SGK’den, “5 yıl öncesine ilişkin, zamanaşımı nedeniyle işlem yapılamayacağı” yanıtını aldıklarını söylüyor. Oysa Onan’ın işverenlerinin kolayca tespit edilebileceğini kaydeden Girgin, sendikanın geçmişe yönelik hakların kazanılması ve oyunculara emeklilik hakkının tanınması için alternatif yollar aradığını aktarıyor. Sendikanın hukuk departmanı şimdi, süreçte etkili olabilecek emsal kararlar üzerine çalışıyor.

Girgin, isimlerinin açıklanmasını istemeseler de Fuat Onan’ın durumunda onlarca sanatçı olduğunu, Onan’la ilgili kazanımın hepsini etkileyeceğini vurgulayarak, “Sosyal Güvenlik Kurumu’nun prosedürlerine uymayabilirler, ancak oyuncuların yasal boşluklardan yararlanılarak sigortasız çalıştırıldığı biliniyor ve kurum isterse inisiyatif kullanabilir” diyor.