2019’dan kalanlar... Dış politikada ABD ile çalkantılı yıl

2019 yılında Türk dış politikasında şu gelişmeler yaşandı:

- HAREKÂT TABLOYU DEĞİŞTİRDİ: 2018 sonunda ABD Başkanı Donald Trump’ın ABD askerlerini Suriye’den çekeceğini açıklaması ve Suriye’nin kuzeyinde “güvenli bölge” kurulması önerisini ortaya atmasının ardından iki ülke arasında “güvenli bölge” konusunda görüşmeler yılın ilk yarısında devam etti. 7 Ağustos’ta iki ülke, Suriye’nin kuzeyinde, Fırat’ın doğusunda güvenli bölge oluşturulması konusunda uzlaşıya vardı. Yaklaşık 2 ay boyunca süren bu çalışmalardan sonuç çıkmadı. ABD Başkanı Trump’ın Cumhurbaşkanı Erdoğan’la telefon görüşmesinde operasyona “yeşil ışık” yakmasıyla birlikte Türkiye, 9 Ekim’de Tel Abyad ve Resulayn arasındaki bölgeye Barış Pınarı Harekâtı’nı başlattı. Harekâtın operasyonel bölümü, ABD Başkan Yardımcısı Mike Pence’in 17 Ekim’de Ankara ziyaretinde varılan uzlaşmayla sonlandırıldı. Önce ABD, sonra Rusya ile varılan mutabakatlar sonucunda terör örgütü YPG, Türkiye sınırından 30 kilometre derinliğe indi ve Suriye ordusu, Rusya’nın desteğiyle uzun süre sonra Fırat’ın doğusuna geçti.

- ABD İLE GERİLİM: ABD ile Suriye ve YPG nedeniyle yaşanan gerilimin yanı sıra Rusya’dan alınan S-400 hava savunma sistemleri nedeniyle yıl boyunca “yaptırım” tartışması yaşandı. Türkiye’nin, S-400’lerin F-35’lere zarar verip vermeyeceğini araştıracak komisyon önerisini reddeden ABD, 12 Temmuz’da S-400 malzemelerinin Ankara’ya sevkıyatına başlanmasının ardından Türkiye’nin, F-35 savaş uçağı programına katılımını durdurdu. Yıl sonunda savunma bütçesine eklenen maddelerle Türkiye’ye F-35 ve Patriot satışı, S-400’lerden vazgeçme şartına bağlandı. Haziran ayında o dönem ABD Savunma Bakan Vekili olan Shanahan tarafından Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar”a “ültimatom” niteliğinde S-400 mektubu gönderildi. Ayrıca ABD Başkanı Trump’ın Cumhurbaşkanı Erdoğan’a 9 Ekim’de “Budala olma” gibi skandal ifadelerle dolu bir mektup yazdığı ortaya çıktı. ABD Temsilciler Meclisi’nde 29 Ekim’de, Senato’da ise 13 Aralık’ta 1915 olaylarını “soykırım” olarak tanıyan kararlar kabul edildi.

- RUSYA’DAN S-400’LER GELDİ: Rusya ile enerji ve savunma sanayii alanındaki işbirlikleri 2019’da da sürdü ve Rusya’dan iki adet S-400 bataryasının sevkıyatı 12 Temmuz’da başladı, 15 Eylül’de tamamlandı. Sistemin kurulumunun 2020 Nisan ayında tamamlanacağı ve kullanılmaya başlanılacağı açıklandı.

Rusya ile Suriye’deki işbirliği Barış Pınarı Harekâtı’nın ardından da devam etti ve Fırat’ın doğusunda Rusya ile ortak devriyeler yapılmaya başlandı. İdlib konusunda gerilim sürerken Suriye ordusunun ilerleyişiyle Türkiye’nin İdlib’deki 8 ve 9 nolu gözlem noktaları Suriye ordusunun kontrol ettiği alanların ortasında kaldı. İç savaşın sürdüğü Libya’da farklı tarafları destekleyen iki ülke, Libya konusunu da görüşmelerine dahil etti, ancak bu konuda 2019 içinde bir uzlaşma çıkmadı. 

- AVRUPA’YLA MÜLTECİ GÜNDEMİ: Avrupa Birliği-Türkiye ilişkilerinde kayda değer bir gelişme yaşanmazken Cumhurbaşkanı Erdoğan sık sık Avrupa’ya mülteciler üzerinden “kapıları açarız” tehdidinde bulundu. Ekim ayında Suriye konulu Türkiye-Rusya-Fransa-Almanya zirvesi, aralık ayında ise Türkiye-İngiltere-Fransa-Almanya zirvesi düzenlendi.

- LİBYA İÇ SAVAŞINA DA MÜDAHİL: İç savaşın sürdüğü Libya’da Ulusal Uzlaşı Hükümeti (UUH) ile 27 Kasım’da deniz yetki alanlarının sınırlandırılması ile askeri işbirliği mutabakatları imzalandı. Askeri işbirliği mutabakatı ile de yetinmeyen hükümet, UUH’yi korumak için bu ülkeye asker gönderme kararı aldı. Tezkere yeni yılın ilk günlerinde görüşülecek.

- DOĞU AKDENİZ’DE KRİTİK GELİŞMELER: Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin Fatih ve Yavuz sondaj gemileri sondaj çalışmalarını sürdürdü. Libya ile 27 Kasım’da imzalanan mutabakatın ardından Dışişleri Bakanlığı, Türkiye’nin Akdeniz’deki kıta sahanlığının sınırlarını gösteren haritayı paylaştı. Kıta sahanlığının sınırları BM’ye de bildirildi.