Selim İleri 73 yıl önce bugün dünyaya geldi

Ali Selim İleri, 30 Nisan 1949 tarihinde dünyaya gelen yazar, senarist ve eleştirmen. Kadıköy'de doğan yazar, adını I. Selim'den aldı. Lise öğretmenleri Vedat Günyol ve Rauf Mutluay'ın etkisiyle edebiyata yöneldi. Lise ikinci sınıftayken Peride Celal'in "Dar Yol" (1949) romanından esinlenerek yazdığı “Unutulmak” adlı romanının yayımlanmasını için yayınevlerini dolaştı fakat reddedildi.1967'de "Savaş Çiçekleri" adında bir öyküsü Yeni Ufuklar adlı dergide yayımlandı. 1968'da Günyol'un da yardımıyla öykülerinin yer aldığı “Cumartesi Yalnızlığı/Güz Notları” kitabı yayımlandı ve bu kitabı merhum babasına ithaf etti. 1970'lerin başında tanıştığı Halit Refiğ'in etkisiyle senaryo yazmaya başladı. 1971'de "Cennetin Kapısı" adlı ilk senaryosunu yazdı. 1973'te "Destan Gönüller" adıyla ilk romanı yayımlandı. "Dostlukların Son Günü" adlı öykü kitabı 1975'te yayımlanmasının ardından 1976'da kazandı. Günümüze kadar çeşitli türlerde birçok eser verdi.

İşte modern edebiyatın mihenk taşlarından biri olarak kabul edilen Selim İleri’nin yaşam öyküsü…

Selim İleri, 30 Nisan 1949'da İstanbul'un Kadıköy ilçesinde doğdu. Selim ismini Yavuz Sultan Selim'den ötürü ablası Meral İleri koydu. Babası yüksek makine mühendisi Hasan Hilmi İleri, annesi ise ev hanımı Süheyla İleri'ydi. 1953'te konuk profesör olarak Almanya'ya giden babası ailesini yanında götürdü. İleri’nin ilkokula başlayacağı yıl aile İstanbul'a döndü. 1955'te Cihangir İlkokulu'nda birinci sınıfı okudu. Birinci sınıf bitmek üzereyken okumayı sökemedi. Sonraki sınıfları ise Firuzağa İlkokulu'nda okudu. 1960'ta ortaokul eğitimini Galatasaray Lisesi'nde yatılı olarak aldı. Buradan ayrılıp önce Bakırköy Lisesi'ne ardından Atatürk Erkek Lisesi'ne kaydoldu. Burada Kafka'yı Türkçeye kazandıran Fransızca öğretmeni, edebiyatçı Vedat Günyol ve edebiyat öğretmeni, yazar Rauf Mutluay, İleri'nin hayatını derinden etkiledi.

İleri, lise ikinci sınıftayken Peride Celal'in “Dar Yol” (1949) romanından esinlenerek yazdığı “Unutulmak” adlı romanının yayımlanmasını için yayınevlerini dolaştı fakat reddedildikten sonra Dünya gazetesinde de tefrika edilmemesi sebebiyle romanı yırttı. Cumhuriyet gazetesinin genç yazarların çalışmalarına şans tanıyacaklarını duyurmasıyla “Karanlık Yüzlü Günün Aydınlığı” adında bir roman yazıp gazeteye götürdü. Roman acemice bulundu fakat İleri'nin yetenekli olduğu ifade edildi. İleri, ikinci romanı “Unutulmak”ı da götürdüğünde yayımlanması için Remzi Kitabevi'ne yönlendirildi fakat yayınevi basılması için gereken yeterliğe sahip olmadığı gerekçesiyle romanı yayımlamayı kabul etmedi. Bir başka romanını yine Cumhuriyet aracılığıyla Varlık Yayınları'na götürdü. Burada Yaşar Nabi Nayır yerli roman basmadıklarını söyleyerek romanı okumadan reddetti. Lise öğretmeni ve Yeni Ufuklar dergisinin yönetmeni Günyol'un yönlendirmesiyle öykü yazmaya başladı. Dergide Cemil Meriç, Ferit Edgü, Nermi Uygur, Orhan Şaik Gökyay gibi edebiyatçılarla tanıştı. Temmuz 1967'de "Savaş Çiçekleri" adında bir öyküsü yayımlandı. İki ay sonra "Bi Keman" adındaki başka bir öyküsü dergide yer aldı. 1968'da Günyol'un da yardımıyla öykülerinin yer aldığı “Cumartesi Yalnızlığı/Güz Notları” kitabı yayımlandı ve bu eserini merhum babasına ithaf etti. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne başladı fakat 1972'de fakülteyi yarıda bıraktı.

1971'de ikinci öykü kitabı “Pastırma Yazı” yayımlandı. Kitap, Peride Celal'in "Gecenin Ucundaki Işık” (1963) romanının etkisi altındaydı; fakat yeterli ilgiyi görmedi. 1970'lerin başında tanıştığı Halit Refiğ, Türk sinemasının yeni senaryo yazarlarına ihtiyacı olduğunu ve İleri'ye senaryo yazmasını önerdi. Böylece 1971'de “Cennetin Kapısı” adlı ilk senaryosunu yazdı. Yazdığı uyarlama bir senaryo Zeki Ökten tarafından “Kadın Yapar” adıyla filme çevrildi. İlk özgün senaryosu ise “Bir Demet Menekşe” oldu.

Damsız Evler, Çürüme ve Düşman Gözler ise filme çevrilmeyen senaryolarıydı.

1973'te “Destan Gönüller” adıyla ilk romanı yayımlandı. “Dostlukların Son Günü” adlı öykü kitabı 1975'te yayımlanmasının ardından 1976'da Sait Faik Hikâye Armağanı kazandı. Attilâ İlhan'ın teşvikiyle “Bu Gece ve Her Gece” adında bir roman yazdı ve İlhan'ın isteğiyle “Her Gece Bodrum” adıyla yayımlandı. 1977'de Türk Dil Kurumu Roman Ödülü kazandı. 1980'de “Bir Denizin Eteklerinde” öykü kitabıyla 1983'te ilk uzun öyküsü “Son Yaz Akşamı” yayımlandı. 1983 yılında yayımladığı “Annem İçin” adlı anı kitabında, annesinin yazarlık yaşamı üzerindeki büyük etkisini dile getirdi. Annesinin ölümüne kadar sekiz yıl süren alzheimer hastalığı yazarın yazarlık anlayışını değiştirdi ve yazarın yaşamında alkolün yeri arttı.

1981'de yazdığı “Kırık Bir Aşk Hikâyesi” senaryonun filme çevrilmesiyle 1982'de Sinema Yazarlar Birliği tarafından yılın en iyi senaryosu ödülüne layık görüldü. Ardından “Seni Kalbime Göndüm” ve “Göl” filmlerinin senaryolarını yazdı. Halit Ziya Uşaklıgil'in “Aşk-ı Memnu”nun son sözünü romanına isim verdiği “Yaşarken ve Ölürken”, Milliyet Sanat tarafından yılın romanı seçildi. Aynı yıl “Aşkı-Memnû ya da Uzun Bir Kışın Siyah Günleri” adında bir inceleme kitabı yayımladı. “Çağdaşlık Sorunları”, “Düşünce ve Duyarlık” (1982), “Seni Çok Özledim” (1986), “O Yakamoz Söner” (1987), “Perisi Kaçmış Yazılar” (1996) gibi kitaplarında Türk edebiyatındaki sorunlara eleştirel gözle yaklaştı. 1983'te “Ölünceye Kadar Seninim” ve 1984'te “Yalancı Şafak” romanları yayımlandı fakat yeterli ilgiyi görmedi. 1985'te “Saz Caz Düğün Varyete” kitabını yayımladı. Asker kaçağı olan İleri, bedelli askerlik çıkacağı söylentileri üzerine gerekli parayı toplamak için Hürriyet'te “Hayal ve Istırap” adında romanını tefrika ettirdi. 1987'de bedelli askerliğin çıkmasıyla üç aylık askere gitti. Askerlik dönüşü senaryosunu yazdığı ve yönettiği “Hiçbir Gece”, sinemalarda gösterilmedi ve Antalya Film Festivali'nde ön jüri tarafından geri çevrildi.

1990'larda İleri, tiyatro oyunları yazdı. Cahide Sonku'nun hayatından uyarlama olan “Cahide, Ölüm ve Elmas” yazarın yazdığı ilk oyundur. Sonraki oyunu olan “Allahaısmarladık Cumhuriyet” 1997'de hem Afife Jale hem de Avni Dilligil ödüllerini aldı. 1998 sahnelenen “Mihri Müşfik: Ölü Bir Kelebek” oyunuyla Devlet Sanatçısı unvanını aldı. Türkiye Yazarlar Birliği Roman Ödülü'nü aldığı “Mavi Kanatlarınla Yalnız Benim Olsaydın”ı 1991'de yayımladı. Nahit Sırrı Örik'in “Kıskanmak” (1946) adlı romanından yola çıkarak yazdığı “Cemil Şevket Bey/Aynalı Dolaba İki El Revolver” 1997'de yayımlanırken 1999'da “Ada”, “Her Yalnızlık Gibi”, 2000'de “Solmaz Hanım”, “Kimsesiz Okurlar İçin” ve 2001 yılında “Bu Yaz, Ayrılığın İlk Yazı Olacak”ı yayımlandı ve roman 2002'de Orhan Kemal Roman Ödülü kazandı.

2006 yılında “Fotoğrafı Sana Gönderiyorum” adlı kitabı ile öyküye geri döndü. 2007'de “Hepsi Alev”, “Kapalı İktisat” ve “İstanbul Lale ile Sümbül” adlarında üç farklı türde üç kitap yayımladı.

2021'de Erdal Öz Edebiyat Ödülü'nü aldı.