Şirketlere ucuz finansman kapısı olan borsada, küçük yatırımcı yem oluyor: Yatırımcı korumasız

Borsadaki şirketlerin yüzde 16’sı son iki yılda halka açıldı. 2023’te arz olan 54 şirket 79 milyar lira toplarken yatırımcı “trader”ların oyuncağı oldu.

Kimi şirketlerde ortak halka arz kumbarası oluştu, kimi ev kadını günlerinin ana gündem maddesi. Liselerde daha finansal okuryazarlığın adını duymamış gençler harçlıklarını biriktirerek hisse senedi peşine düştü.

Halka arz çılgınlığının yaşandığı 2022 ve 2023’te Borsa İstanbul’un en tutkulu yatırımcıları küçük yatırımcılar oldu. Öyle ki bir ticaret platformu olan e-bebek’in halka arzından hisse alanlar, “Ortağı olduğum şirketi kontrol ediyorum” videolarıyla mağazalarda çalışanları  huzursuz ediyordu.

Merkezi Kayıt Kuruluşu’nun rakamlarına göre 100 TL’nin altında portföyü olanların sayısı 581 bin kişi. 2 milyon 900 bin kişinin ise portföyü 100-5 bin TL arasında.

Yüksek enflasyon karşısında artan dolarizasyonu tutmak isteyen ekonomi yönetiminin de yönlendirmeleriyle borsa iki yılda hem halka açılan şirket sayılarıyla hem de yatırımcı sayılarıyla rekorlara imza atıyordu. Bugün BİST 30 ve BİST 100’de işlem gören şirket sayısı 594. Bu şirketlerin 94’ü 2022 ve 2023’te halka arz oldu.Yani 38 yıllık borsadaki şirkletlerin yüzde 16’sı son iki yılda katıldı. Sermaye Piyasası Kurumu’nda sıra bekleyen şirket sayısının ise 60’a yakın olduğu biliniyor. 

Ancak 2024 yılı Türkiye için zor bir yıl olacak. Hükümetin 2023 yılında başlattığı “ortodoks” ekonomi politikalarında ne borsa çılgınlığına ne de hızlı para kazanmaya olanak yok.

Merkez Bankası’nın faiz oranlarını yükseltmeye başlaması ile borsa  yatırım alternatifi olmaktan çıkıyor. Borsanın 8.5 milyon yatırımcıya ulaştığı günlerde 8 bin 500 seviyelerine kadar yükselen BİST100 endeksi 7 bin 200’e kadar geriledi. Yatırımcı sayısı da 7.5 milyon kişiye geriledi. 

Borsa, sağlıklı bir ekonominin finansman ayaklarından biri. Ancak borsa uzun vadeli bir yatırım aracı. Türkiye’de ise bankalardan finansmana ulaşamayan şirketlerin ucuz kaynak alanı. 

Yaşanan tüm bu cendere içinde enflasyon canavarından kaçmaya çalışan ancak sosyal medya traderleri ve spekülatörlerin ocağına düşen küçük yatırımcıyı da zor bir yıl bekliyor. Borsa uzmanlarının önemli uyarıları var: 

“Halka arzlarda izahnameleri, Sermaye Piyasası Kurulu'nun regülasyonları önemli.” 

KÜÇÜK YAPTIRIMCI NE YAPMALI?

Konuştuğumuz uzmanlar borsanın kayıplar da yaşanabilen “riskli” bir alan olduğunu unutmadan yatırım yapılmasına dikkat çekiyor.  SPK veya benzeri hiçbir kurumun borsada kaybedilen parayı size geri vermeyeceklerini belirten uzmanların uyarıları şöyle:

• Tek tek hisse alımından ziyade fonlara yönelin. Fon yöneticilerini araştırıp aracı kurumlara danışın
• Riski yayarak birikimin belirli bir oranını borsaya, kalanını sabit getirilere ayırın
• Sosyal medya “trader”larının yönlendirmelerine kanmayın
• Kredi çekerek, borçlanarak, mülk satarak yatırım yapmayın
• Borsanın kısa sürede zengin olma yeri olmadığını kabullenin.

YABANCI GELMEZ, BİREYSELLER TEHLİKEDE

Seçime giden Türkiye’de 2024’te borsanın seyrini değerlendiren ekonomist Ali Ağoğlu ise şunları sölyedi:

• Borsa seçim öncesi ve sonrası diye ikiye ayrılacaktır.
• Yabancı beklentisi yüksek ama enflasyonda kayda değer bir gelişme olmadığı için derecelendirme kuruluşları görünümü düzeltse de puan artırmayacaktır. Bir yıl daha yabancı yatırımcı geleceğini sanmıyorum.
• Gelse de borsaya gelir mi? Onların alacağı derinlikli ve sağlam hisseler değer kaybetmedi aksine yükseldi. Bu fiyattan gireceklerini sanmıyorum.
• Döviz yükselirse endeks yükselişe geçebilir ama buna kanmayın dolar bazında değer kaybettiğini unutmayın.
• Seçime kadar bir faiz artışı daha bekleniyor. TL faizi önemli bir alternatif oldu. Faizlerin artmasıyla birlikte kaldıraçlı işlem yapanların bir fonlama maliyeti ortaya çıkıyor. Dolayısıyla yeni bir alıcı gelişi zor. 
• Bireysel yatırımcı dedikoduya karşı savunmasız bir halde. Her umut verici olaya atlayacaklardır yapmasınlar. Mümkünse fonlar üzerinden yapsınlar yatırımlarını. Aksi takdride kurda kuşa yem olurlar.

SPEKÜLATÖRLER SİZİN HIRSINIZI KULLANIYOR

Halka arz çılgınlığı yaşandığını söyleyen borsa uzmanı İris Cibre’nin uyarıları ise şöyle:

• Herkes haftalığını, çay parasını, sigara parasını halka arzlara yatırıp, daha fazla çay ve sigara almak peşinde. Ya da kolokasyonlara belli ücretler verip ilk tavandan daha fazla hisse alma peşinde. 
• Bu bir yatırım mantığı değil. Bir gün tavandan aldıkları hisseyi tabanda bulup üç sene beklediklerinde, bunun bir çılgınlık olduğunu anlayacaklar. Trader, manipülatör ve spekülatörler işte bu iştahı kullanıyorlar. Bir gün, bu hırsı onlara karşı kullanacaklar.
• Bir şirket ya da borsa değer kaybettiğinde SPK’ye şikâyette bulunmak moda oldu. Borsa da sürekli yükselen ve kâr ettiren bir enstrüman değildir. 
• Borsada yatırım yaparken, referans faiz, temettü, bedelli/bedelsiz sermaye artışı kavramlarını ve etkilerini öğrenmeleri gerekir. Eğer, tüm bunları öğrenecek ve vakit ayıracak vakit yoksa, o zaman yatırımcı parasını fona teslim etmelidir. Para kolay kazanılmıyor fakat nedense yatırımcılarımız parasını kolay kaybetmeyi tercih ediyor.

ŞİRKETLER 79.3 MİLYAR TL TOPLADI

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Başkanı İbrahim Ömer Gönül, şirketlerin borsaya akınının zirve yaptığı 2023 yılını değerlendirirken halka arz olan 54 şirketin piyasadan 79.3 milyar lira fon sağladığını söylüyor. Gönül, borsada hem yatırımcı hem şirket tarafından yaşanan ilgi artışına ilişkin yapılan spekülasyonları ise şöyle değerlendiriyor:

“Yatırımcının korunması öncelikli görevimiz. 2023 yılının 11 ayında 212 kişiye işlem yasağı, 90 kişiye 195 milyon lira tutarında idari para cezası verildi. 9 kişi hakkında da suç duyurusunda bulunduk. 2023’te 699 tedbir işlemi uygulandı.” 

Gönül, 15 Aralık itibarıyla menkul yatırım fonlarının sayısının 1423 adede, büyüklüğünün ise 1 trilyon 460 milyon liraya ulaştığını belirterek emeklilik yatırım fonu sayısının 376’ya, büyüklüğünün de 714.8 milyar liraya yükseldiğini anlatıyor.

ORTAK SATIŞI HALKA ARZIN DEVAMI

Halka arzların devamında duymaya alışılan “Ortak Satışı” da küçük yatırımcıyı zorlayan bir diğer konu. Şirketler halka arz ile topladıkları kaynağın üstüne bir de ortak satışı gerçekleştirerek kendilerine yeni finansman aracı açıyor. Ortak satışlarını değerlendiren SPK Uzmanı Metin Yüksel, 2021 yılının son ayların da başlayan ‘’likideye erişim’’ probleminin faiz hadlerindeki artışla beraber şiddetlendigini, sorunun kısmen halka arz modası ile çözülürken kısmen de ‘’ortak satışı’’ ile çözülmeye çalışıldığını ifade etti. 

Burada düşündürücü olanın halka açılan firmaların, halka açıldıktan bir yıl sonra ‘’ortak satışına’’ yöneldiklerini ve bu noktanın ‘’halka arzın’’ devamı olduğunun unutulmaması gerektiğini söyledi.

ŞİRKETLERİ KREDİ BULAMAMAK İTTİ

Sağlıklı ekonomilerde şirketlerin halka arza olan ilgilerinin arzu edildiğini söyleyen Eski Bankalar Yeminli Murakıbı Dr. Ramazan Başak, Türkiye’de bu ilginin artmasında kredi hacminin daralmasını işaret ediyor. Mevduatın krediye dönüşme oranının yüzde 115’li seviyeden yüzde 79’lara gerilediğini hatırlatan Başak, halka arz fiyatında çok kısa sürelerde kaydedilen ve hiçbir mantıklı açıklaması olmayan gelişmelerin de firmaları bu alana yönlendirdiğini belirtiyor. Başak, “Nasıl oluyor da halka açılan şirketin değeri bir haftada yüzde 100’leri aşabiliyor. Şirket halka arz sonrasında altın bulmadığına göre bu kadar yüksek bir değer artışı nasıl olabiliyor?  Bunun spekülasyon ve kontrolsüzlük dışında hiçbir açıklamasının olduğunu düşünmüyoruz” diyor.