Sırbistan'da istifa var ama rahatlama yok

Sırbistan’ın en büyük ikinci kenti Novi Sad’da 1 Kasım 2024 tarihinde ana tren istasyonunda beton güneşliğin çökmesiyle birlikte 15 kişi yaşamını yitirdi ve birçok kişi ağır yaralandı. 1964 yılında inşa edilen istasyonun renovasyonu için açılan ihale 2021 yılında hükümet ile ilişkilerini sıkı tutan Çinli bir konsorsiyuma verilmişti. İstasyon 2023’ün temmuz ayında yenilenmeyle kullanıma açıldı ancak yaşanan kaza sonucu 15 kişinin yaşamını kaybetmesi başka bir tür hareketlenmenin yolunu açtı. Yaralıların üçü de ampute olmuştu. 15 canın yok olması halkta ciddi bir öfke patlamasına yol açtı ve geçmişe ilişkin unutulan bazı sorunları tetikledi.

AUTOKOMANDA EYLEMİ

1 Kasım’dan bu yana Novi Sad’dan başlayarak neredeyse ülkenin her yerine yayılarak devam eden kitlesel eylemler, başbakan Miloš Vucevic’i istifaya zorladı. Vucevic, tren istasyonundaki yenileme çalışmaları başladığında Novi Sad'ın belediye başkanlığını görevini yürütüyordu. Novi Sad Belediye Başkanı Milan Duric de istifa etti. Ancak istifalar kızgın eylemcileri susturmadı çünkü yaşanan kaza ve derinleşen sorunlara ilişkin sorumluluk halen alınmamış ve ülkede kayda değer bir ‘muhalefet’ olmadığı için çözüme kavuşulamamıştı.

Üniversitelerde eylemler sürecince haftalarda ders ve sınav yapılmadı. Eylemler, Novi Sad başta olmak üzere tüm kentlere yayıldı. Başkent Belgrad’da önemli bir kavşak noktası olan Autokomanda, 24 saatliğine öğrenciler tarafından trafiğe kapatıldı. Şehrin turistik bölgelerinde fakültelerin grevde olduğunu aktaran pankartlar asıldı. Kana boyalı el işareti, eylemlerin sembolü haline dönüştü. 

RİO TİNTO EYLEMLERİ

Ancak, tüm dünyada konuşulan eylemlerin tek sebebi Novi Sad’da yaşanan kaza değil. Ağustos ayında ülke kitlesel olarak başka bir eyleme daha sahne olmuştu. Binlerce Sırp, ülkenin dört bir yanında İngiliz-Avustralyalı Rio Tinto şirketinin lityum madenciliği projesine karşı ellerinde ‘Maden istemiyoruz’’ yazılı pankartlarla gösteri düzenledi. Protestocular, projenin çevreye vereceği zarar sebebiyle hükümeti eleştirirken, yetkililer gösterilerin siyasi amaçlı olduğunu iddia etti. Ülkenin verimli bölgelerinden ve Avrupa’nın en büyük lityum yataklarından olan Jadar Vadisi, lityum madenciliği adı altında kullanılmak istendi. Sadece çevre aktivistlerinin katılmadığı eylemlerde çocuklar, yaşlılar ve gençler ellerinde Rio Tinto’ya karşı çıkan ve hükümeti eleştiren pankartlarla gösteriler düzenledi. İktidar ise maden projesinin yaratacağı yıkıma rağmen ülkenin ekonomisi için gerekli olduğunu öne sürdü. 

HÜKÜMETİN ‘DIŞ GÜÇLER’ KARTI

Eylemler süresince Ağustos ayında Cumhuriyet’e konuşan Sırbistan Gençlik ve Spor Bakan Yardımcısı Uroš Pribicevic, çoğunluğunu gençlerin oluşturduğu eylemcilerin ‘farklı bir politik amaç’ için ‘yurt dışından’ desteklendiğini savundu. Pribicevic, “Bunun Sırbistan ve ekonomimiz için büyük bir gelişme fırsatı olduğunu düşünüyorum. Protestolar politik olarak motive ediliyor. Devlet zaten bu konuyu kamuoyuyla tartışmak istiyor” ifadelerini kullandı. Otokrasi ile yönetilen ülkelerde sıkça duyduğumuz ‘dış güçler’ ifadesi Sırbistan’da neredeyse her toplumsal olayda kullanılıyor. Hükümet şu anki eylemler için de ‘dış güçler’ kartını sık sık kullanıyor.

Novi Sad tren istasyonu için başladığı görülen eylemler aslında 2017’den bu yana iktidarda olan Aleksandar Vucic’in yaptığı ‘yanlışların’ bir dışa vurumu... Öyle ki ülkenin Raska bölgesinde bulunan ve Müslüman Sırp azınlığın çoğunluğu oluşturduğu Novi Pazar kentinde bile eylemler düzenlendi. Vucic, ülkeyi Rusya ve Batı ikilemi arasında yönetmeye çalışırken eylemci gençler, örnek gösterilebilecek diğer ülkelerin aksine ne Avrupa Birliğinden (AB) ne de Rusya’dan medet umuyor. Eylemlerde sıklıkla NATO ve AB karşıtı pankartlar görülüyor. Eylemcilerin taleplerine karşın ülkede yurttaşların taleplerini karşılayacak bir muhalefetin eksikliği de sorunları çıkmaza sürüklüyor.

YENİDEN BAŞLAMAYA MÜSAİT

 Aleksandar Vucic, Başbakan Milos Vucevic'in istifa kararı sonrası, tüm tarafları istişareye çağıracağını, yeni hükümet kurulmazsa seçimlerin ilan edileceğini bildirdi. Öğrenciler, ölümlü kazaya ilişkin sorumluların cezalandırılmasını, ihmal şüphesi bulunan istasyonun yapım, onarım çalışmalarına ilişkin tüm belgelerin yayımlanmasını ve önceki gösterilerde gözaltına alınan öğrenci ve akademisyenlerin serbest bırakılmasını talep etmişti. İktidar talepleri karşılayacağını öne sürse de eylemler dindiği taktirde her zaman yeniden başlamaya müsait çünkü ‘muhalefetin’ de sorunlar için bir çözüm önerisi yok. Sırbistan’da bir gazeteci, öğrenci veya bir avukat ile konuşup muhalefetin politikalarını öğrenmek istediğinizde aldığınız cevap ‘bilmiyoruz’ oluyor çünkü ülke 2017’den bu yana büyük bir çıkmazın içinde hayatta kalmaya çalışıyor.