İnsansız deniz araçları: Ukrayna’nın kullandığı bu araçlar nasıl çalışıyor, maliyetleri ne kadar?

Jushua Cheetham | BBC Verify

Moskova, Karadeniz’deki gemilerine yönelik insansız deniz araçlarıyla düzenlenen en az iki saldırı girişimini püskürtüldüğünü açıklarken, bu girişimlerin arkasında Ukrayna’nın olduğunu belirtti. Ukrayna ise suçlamaları reddetti.

Savaşın başından beri insansız hava araçlarını etkili bir şekilde kullanan Ukrayna’nın denizde de benzer bir teknolojiyi kullandığı ve bunun Karadeniz’deki dengeleri değiştirebileceği anlaşılıyor.

İNSANSIZ DENİZ ARAÇLARI (İDA) NEDİR?

Bunlar küçük, insansız, deniz yüzeyinde veya altında faaliyet gösteren araçlar.

Gözetleme veya saldırı amacıyla kullanılan bu araçların boyutları ve özellikleri birbirinden çok farklı olabiliyor.

Mayın temizleme görevlerinin yanı sıra düşman gemilerini gözetlemek veya batırmak için de kullanılabiliyorlar.

Savaşın başından beri pek çok İDA’nın fotoğrafı paylaşıldı. Bunlardan biri de Kırım’da sahile vurduğu açıklanan bir araçtı.

Deniz yüzeyinde faaliyet gösteren araçların ardından Ukrayna kısa süre önce deniz altında ilerleyen yeni Toloka TLK-150 adlı yeni bir aracını da tanıttı.

İDA’LAR NASIL ÇALIŞIYOR VE MALİYETLERİ NE KADAR?

Genellikle bu araçların içinde patlayıcı, üstünde veya önünde de operatöre görüntü ileten kameralar oluyor.

Uzakta bir yeri hedef alacaksa bunun rotası önceden İDA’ya yüklenebiliyor.

Savunma alanında çalışan düşünce kuruluşu Rusi’den Sidhart Kaushal, bu araçların hedefe yaklaşınca bir insan tarafından kontrol edildiğini ve patlatıldığını söylüyor.

Ukrayna’nın bazı İDA’ları kitle fonlama yöntemiyle geliştirildi. Kaushal, bunların askeri ürünler yerine, tüketicilerin erişebileceği malzemelerden üretildiğini aktarıyor.

Rus medyası Moskova’nın da İDA’ları olduğunu, hatta bunların Odessa limanına yönelik bir saldırıda kullanıldığını yazdı. Fakat BBC bunu doğrulayan bir kanıt bulamadı.

Ukrayna ve Rusya’nın kaç tane İDA’sı olduğu bilinmiyor.

Maliyetleri de net değil.

Bu konuda tek bilinen, Ukrayna hükümetinin bir keresinde bir İDA modeli için açıkladığı 250 bin dolarlık maliyet.

Bu pek çok uzun menzilli füzeden daha ucuz. İDA’lar ayrıca hızlı bir şekilde kullanıma alma ve tam eğitimli bir ekip olmadan da kullanılabilme gibi avantajlara sahip.

Kaushal “Çok sayıda ucuz maliyetli araçla saldırıya geçtiğinizde, bunlardan sadece birisi bile engellenmeden hedefe ulaşabilirse, vereceği zararın boyutu saldırının maliyetinin çok üstünde olur” diyor.

HANGİ SALDIRILAR İDA’LARLA YAPILDI?

BBC’nin doğrulama servisi BBC Verify’ın yaptığı bir araştırmaya göre Ukrayna bugüne kadar, Rusya’nın Sivastopol ve Novorossiysk limanlarına en az 10 saldırı düzenlemiş olabilir.

Bu araştırmanın kaynakları ise Rus ve Ukraynalı yetkililerden gelen açıklamalar ile yerel basında çıkan haberler.

CNN’e konuşan Ukraynalı savunma kaynakları Temmuz ayında Kerç Köprüsü’ndeki saldırıda da İDA’ların kullandığını söylemişti.

Bazı saldırılar ise Ukrayna sahillerinden çok uzakta düzenlendi.

Mayıs ayında Rusya’nın istihbarat toplama gemisi Ivan Khurs’a yaklaşmakta olan bir İDA’nın görüntüsü paylaşılmıştı. Fakat Rus gemisinin bu olayın sonunda hasar alıp almadığı bilinmiyor.

Rusya bu olayın İstanbul Boğazı’nın 140 kilometre kuzeyinde, Ukrayna sahillerine 193 kilometre uzakta gerçekleştiğini açıklamıştı.

Bu da, İDA’ların uzak mesafelere ulaşabileceğini gösteriyor.

İDA’LAR SAVAŞIN GİDİŞATINI NASIL ETKİLİYOR?

Ukrayna’nın ucuz maliyetli İDA’lar kullanması deniz savaşlarında yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Bazı analistlere göre bu taktik Rusya için her gün artan bir risk unsuru.

Donanma gemilerine kıyasla İDA’ları radarla tespit etmek çok daha zor. Çünkü bu gemilerin sudan yüksekliği çok az ve gemi kadar ses çıkarmıyorlar.

Ekim 2022’de Rusya’nın Sivastopol’daki donanma üssüne düzenlenen saldırı, tarihte İDA ve İHA’ların birlikte kullanıldığı ilk saldırı olmuştu.

Uydu ve diğer açık kaynak görüntülerini inceleyen GeoConfirmed kuruluşuna göre bu saldırıda üç Rus gemisi hasar görmüştü.

BBC Verify’ın incelediği yeni uydu görüntülerine göre Rusya bunun ardından üssün etrafında yoğun önlem aldı.

Norveç Savunma Çalışmaları Enstitüsü’nden Profesör Katarzyna Zysk’e göre Ukrayna’nın güçlü bir donanması bulunmasa da İDA’lar sayesinde Rusya’nın Karadeniz’e tamamen hakim olmasını engelleyebildiler.

Öte yandan İDA’ların bazı dezavantajları da var.

Araçların üstündeki kamera ve sensörlerin görüş alanı kısıtlı. Bu yüzden net bir konum verisi olmadan hareketli hedefleri bulmakta zorlanıyorlar. Aynı nedenden ötürü kamuflaja sahip gemileri de tespit etmeleri güç.

Kamera görüntüsünün aktarımındaki sorunlar da operatörün saldırıyı gerçekleştirmesini engelleyebiliyor.

Prof. Zysk “Buna henüz tam anlamıyla bir devrim diyemeyiz, hâlâ gelişme aşamasında” diyor.

Buna rağmen Ukrayna’nın stratejisi uluslararası kamuoyunun dikkatini çekti.

Prof. Zyke “Diğer donanmalar da bu tür sistemleri geliştirmek ve kullanıma almak istiyor” diye ekliyor.