Gazze'de ateşkes anlaşmasıyla ilgili neler biliniyor?

İsrail ile Hamas, Gazze'ye yönelik saldırıların başlamasından 15 ay sonra ateşkes üzerinde anlaştı.

Yayınlanma: 16.01.2025 - 11:41

Güncelleme: 16.01.2025 - 11:43

Ateşkes anlaşmasına varıldığı, Katar Başbakanı Mohammed bin Abdulrahman Al Thani ve ABD Başkanı Joe Biden tarafından doğrulandı.

Konuyla ilgili basın açıklaması yapan Katar Başbakanı Al Thani, İsrail ve Hamas'ın "kalıcı bir ateşkes" sağlanması için uzun süreli bir anlaşmayı kabul ettiğini söyledi ve anlaşmanın İsrail kabinesi tarafından onaylanması halinde 19 Ocak pazar günü yürürlüğe gireceğini belirtti. Kesin bir takvimin ise ileride açıklanacağını ekledi.

ABD Başkanı Joe Biden, Gazze'deki çatışmaları durduracağını, Filistinli sivillere hayati insani yardımı sağlayacağını ve 15 aydan uzun süredir tutulan rehineleri aileleriyle yeniden bir araya getireceğini söyledi. Biden, ateşkes planının kesin hatlarını Mayıs 2024'te paylaştığını ve ardından BM Güvenlik Konseyi tarafından oybirliğiyle kabul edildiğini hatırlattı.

ABD Başkanı, üç aşamalı planın kalıcı ateşkesi sağlaması için İsrail ile Hamas'ın ikinci aşamada gerekli düzenlemeleri müzakere edeceğini söyledi. Biden, müzakerelerin 6 haftadan uzun sürmesi halinde ateşkesin devam edeceğini belirtti ve ateşkesin müzakereler sürdüğü müddetçe devam edeceğini vurguladı.

Açıklama öncesi sosyal medya hesabından paylaşım yapan Ocak ayında göreve başlayacak seçilmiş ABD Başkanı Donald Trump "rehine anlaşması sağlandı" mesajını verdi.

AYNI BİNA İÇİNDE MÜZAKERE YÜRÜTÜLDÜ

Taraflar son süreçte ilk kez aynı odada olmasa bile, aynı bina içinde müzakere yürüttü.

İsrail ve Hamas temsilcileri, Paris, Kahire ve Doha'da üçüncü taraflar aracılığıyla müzakere yürütüyordu. Müzakerelerde ABD, Katar ve Mısırlı diplomatlar arabuluculuk yapıyor.

Anlaşmayla ilgili bazı konu başlıkları hala net değil. Ateşkes, şartlar yerine getirilinceye kadar savaşı durduracak. Ancak bunun savaşın tamamen sona erdiği anlamına gelip gelmeyeceği ise henüz belli değil.

İsrail'in savaştaki temel amaçlarından biri Hamas'ın askeri ve idari kabiliyetlerini yok etmekti. İsrail Hamas'a ciddi zarar vermiş olsa da Hamas'ın hala faaliyet gösterme ve yeniden toparlanma kapasitesi var.

Hangi rehinelerin hayatta ya da ölü olduğu ya da Hamas'ın kendilerinden haber alınamayan rehinelerin nerede olduğunu bilip bilmediği de belirsiz. Hamas ise İsrail'in serbest bırakmayacağını söylediği bazı mahkumların serbest bırakılmasını talep ediyor. Bunlar arasında 7 Ekim saldırılarına karışmış olanların da bulunduğu sanılıyor.

İsrail'in tampon bölgeden belirli bir tarihe kadar çekilmeyi kabul edip etmeyeceği ya da buradaki varlığının açık uçlu olup olmayacağı da bilinmiyor. Herhangi bir savaşta anlaşmaya varılan ateşkes kırılgan olabilir. Hamas ve İsrail arasında daha önce yapılan bazı ateşkesler de çatışmalarla sarsıldı ve rafa kalktı.

Yapılan son ateşkesin zaman çizelgesi ve karmaşıklığı da yaşanacak küçük bir olayın bile barış için büyük bir tehdit oluşturabileceği anlamına geliyor. Anlaşmanın son hali henüz paylaşılmadı. Ancak bu ateşkesin üç aşamada gerçekleşmesi bekleniyor.

BİRİNCİ AŞAMA: 42 GÜNLÜK ATEŞKES

ABD Başkanı Joe Biden'ın verdiği bilgiye göre, altı hafta sürecek ilk aşama, silahların susmasını, İsrail güçlerinin Gazze'den çekilmesini ve Hamas'ın elindeki rehinelerin serbest bırakılmasını kapsıyor.

BBC'ye konuşan bir Filistinli yetkili, ateşkesin ilk gününde Hamas'ın üç rehineyi serbest bırakacağını, geri kalan takasın da altı hafta içinde yapılacağını söyledi. Bu adımı takiben İsrail, Netzarim Koridoru da dahil olmak üzere Gazze'deki yerleşim alanlarından askerlerini çekmeye başlayacak.

Bundan bir hafta sonra Hamas dört rehineyi daha serbest bırakacak. İsrail buna karşılık Gazze Şeridi'nin güneyine kaçmak zorunda kalan halkın, kuzeydeki evlerine dönmesine izin verecek. Bu yolu yürüyerek aşacak olanlar, sahil tarafından, araçla gidecek olanlar ise Gazze Şeridi'nin merkezinden geçen Selahaddin yoluna paralel bir başka yoldan seyahat edebilecek.

Planın bu aşamasında, İsrail birliklerinin Mısır ile Gazze arasındaki Philadelphi Koridoru'nda kalmaya devam edeceği bildiriliyor. Reuters haber ajansına göre, ateşkesin ilk birkaç gününde bazı İsrail birlikleri Gazze Şeridi'ndeki bazı bölgelerden çekilecek.

Mısır ile Gazze arasındaki Refah Sınır Kapısı, hasta ve yaralıların tahliyesi için kademeli olarak açılacak. İsrail'in Gazze'nin kuzeyi ve doğusundaki iki sınır bölgesinde 800 metrelik birer tampon bölge oluşturması da planlanıyor.

Katar Başbakanı Al Thani, anlaşmanın birinci aşamasında Hamas'ın 33 rehineyi serbest bırakacağını söyledi. Karşılığında serbest bırakılacak 1000 Filistinli mahkum veya tutuklu arasında 7 Ekim 2023 saldırısına katılan savaşçıların bulunmayacağı kaydediliyor.

Ateşkesin 16. gününde İsrail ile Hamas'ın, planın ikinci ve üçüncü aşamaları ile ilgili detaylar üzerinde görüşmelere başlaması bekleniyor.

İKİNCİ AŞAMA: REHİNELERİN İSRAİL'E İADESİ

Katar Başbakanı El Tani, ikinci ve üçüncü aşamanın ayrıntılarının birinci aşamanın uygulanması sırasında kesinleşeceğini söyledi.

Biden, planın ikinci aşamasında "savaşın kalıcı bir şekilde sona ermesi" için müzakerelerin öngörüldüğünü belirtti. Biden, müzakereler altı haftadan uzun sürerse ateşkesin devam edeceğini söyledi.

Bu aşamada, erkek askerler ve genç sivil erkek rehineler dahil olmak üzere yaşayan rehinelerin serbest bırakılması bekleniyor. Ölü rehinelerin cenazeleri de teslim edilecek. İsrail, Gazze'de 94 rehine bulunduğunu ve bunlardan 34'ünün ölü olduğunun değerlendirildiğini açıklamıştı.

Ayrıca 7 Ekim 2023'te başlayan savaştan önce kaçırılan dört İsrailli de Gazze'de tutuluyordu. Bunlardan ikisinin ölü olduğu biliniyor. İsrail yüzlerce Filistinli mahkumun serbest bırakılmasını kabul ettiğini söylerken, Filistinli bir yetkili binden fazla mahkumun serbest bırakılacağını kaydetti.

Yaklaşık 190 kişi 15 yıl ya da daha uzun süreli hapis cezasına çarptırılmış durumda. BBC'ye konuşan İsrailli bir yetkili cinayetten hüküm giyenlerin işgal altındaki Batı Şeria'da serbest bırakılmayacağını söyledi.

Ayrıca bu aşamada İsrail askerlerinin Gazze'den tamamen çekilmesi ve "sürdürülebilir bir sükunetin" başlaması da öngörülüyor. Bu daha önceki ateşkes önerilerinde "askeri operasyonların kalıcı olarak durdurulması" olarak tanımlanmıştı.

ÜÇÜNCÜ AŞAMA: GAZZE'NİN YENİDEN İNŞASI

ABD Başkanı Biden, üçüncü aşamada Gazze'nin yeniden yapılanma planının devreye gireceğini söyledi. Bu yıllar alabilecek bir süreç.

Bu süreçte Gazze'ye insani yardım artacak ve yerinden edilen Filistinliler Gazze'nin tüm bölgelerine geri dönebilecek. Kalan son rehineler de ailelerine geri dönecek.

ANLAŞMAYA VARILMAYAN BAŞLIKLAR NELER?

Ateşkesin 15 Ocak akşamı duyurulmasının hemen ardından İsrail Başbakanlık ofisi tarafından yapılan açıklamada, "henüz anlaşmaya varılmamış birkaç madde" olduğu belirtildi. Ancak bunların kısa sürede aşılmasının beklendiği belirtildi.

İsrail ile Hamas arasında savaşın tamamen sona ermesi için henüz anlaşma sağlanmış değil. Bunlarla ilgili müzakereler ateşkes sürecinin 16'ncı gününde başlayacak.

Anlaşmazlıklardan biri Gazze'yi kimin yöneteceği sorusuyla ilgili. İsrail, Hamas'ın Gazze'yi yönetmeye devam etmesine izin vermeyi kabul etmiyor.

Ayrıca, İsrail işgali altındaki Batı Şeria'daki Filistin Yönetimi'nin de Gazze'yi yönetmesine izin vermeyi reddediyor. İsrail, çatışmalar sonrası Gazze üzerindeki güvenlik kontrolünü elinde tutmak istiyor.

İsrail, Filistin Yönetimi yeniden yapılanmayı tamamlayana kadar, Gazze'nin geçici bir yönetimin kontrolünde olması için ABD ve Birleşik Arap Emirlikleri ile bir plan üzerine çalışıyor.

Sonrasında oluşturulacak yeni yönetimin kalıcı olmasının sağlanması planlanıyor. Hamas ise rehinelerin serbest bırakılmasını içeren ilk aşama sonrası, İsrail'in kalıcı bir anlaşma yapmaya yanaşmamasıyla ilgili endişelere sahip olabilir.

Kabinesindeki aşırı sağcı isimler Maliye Bakanı Bezalel Smotrich ve Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir, Hamas'la bu sürece karşı çıkıyor. Smotrich, anlaşmanın İsrail'in ulusal güvenliği için "bir felaket" olacağını ve bunu desteklemeyi reddedeceği mesajını paylaştı.

Ateşkesi duyurduğu basın toplantısında Katar Başbakanı Al Thani'ye anlaşmanın birinci aşamanın ötesine geçeceğine inanıp inanmadığı soruldu. Al Thani, müzakerecilerin buna inandığını ancak bunun anlaşmanın taraflarına bağlı olduğunu söyledi.

Al Thani, "Tarafların anlaşmaya uymasını bekliyoruz" diye ekledi.