Deniz Berktay ile Kuzeyden Notlar: Ukrayna savaşı Gagavuz Türklerini de etkiledi

Önceleri de burada değindiğimiz üzere Moldova, ufak sayılabilecek yüzölçümüne (34 bin kilometrekare) karşın hem Rusya ile Batı arasında nüfuz mücadelesine sahne olması hem de patlamaya hazır karışık etnik ve siyasi yapısı nedeniyle yakından incelenmeyi gerektiren bir ülke. Karadeniz’in hemen öbür tarafında yer alması, bize yakınlığı, bizim bu ülkeye daha da dikkat etmemizi gerekli kılıyor. Ülkede Gagavuz Türklerinin yaşaması da burayı daha da yakından izlemeyi gerektiriyor. Geçtiğimiz günlerde Gagavuz Özerk Bölgesi Başkanı Yevgeniya Gutsul’un -tam da Türkiye’ye geleceği sıradagözaltına alınması ve ardından tutuklanması, bu bölgenin içerdiği patlama risklerini yeniden gözler önüne serdi. 

Gagavuzlar, çoğunluğu Moldova’nın güney bölgelerinde yaşayan ve Hıristiyanlığın Ortodoks mezhebine mensup bir toplum. Gagavuzları diğer Türk topluluklarının çoğundan ayıran bir husus, Müslüman değil, Hıristiyan olmaları. Bir diğer farkları ise bazı Türk topluluklarının yakın geçmişte Rusya’yla yaşadıkları önemli sorunlar nedeniyle ağırlıklı olarak Moskova karşıtı çizgide olmalarına karşılık Gagavuzların geçmişten beri bu ülkeyle genellikle yakın olması. (Belki de bu nedenle “dış Türkler” konusunda çok hassas olan Batı yanlısı bazı kesimler, Gagavuz liderinin tutuklanmasını görmezden geldi.) 

MERKEZİ HÜKÜMETLE GERİLİM

Moldova’nın da bulunduğu Besarabya bölgesi, 1918-1940 yılları arasında Romanya’nın yönetimindeyken Gagavuzlar, Rumen milliyetçilerinin baskılarına maruz kalmıştı. Moldova halkının çoğunluğuysa Rumenlerle aynı kökenden. O nedenle Sovyetler Birliği’nin dağılmak üzere olduğu 1990-1991 döneminde Moldova’da Romanya’yla birleşme eğilimleri güçlendiğinde Moldova’nın doğusundaki Transdinyester bölgesinde yaşayan Rus ve Ukrayna kökenli nüfus, Sovyet ordusunun desteğiyle Moldova’dan ayrılırken güneydeki Gagavuz Türkleri de Romanya’nın parçası olmak istemediklerini söyleyerek ayaklanmıştı. Bu durum ancak 1994’te Türkiye’nin girişimiyle Gagavuzlara özerklik verilmesiyle çözülmüştü. 

Moldova, Avrupa’nın en yoksul ülkelerinden biriyken Gagavuz bölgesi, Moldova’nın da en yoksul bölgelerinden biri olma özelliğine sahip. Ancak Moldovalıların çalışmak için Romanya veya Batı Avrupa’ya gitmesinden farklı olarak Gagavuzlar, Rusya ve Türkiye’yi tercih ediyor. Moldova’da eski yıllarda da Gagavuz bölgesinin merkezi hükümetle sorunları vardı. Fakat bir taraftan 2020’de Batı yanlısı Maya Sandu’nun Moldova’nın başına geçmesi diğer taraftan da Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması buradaki gerilimi daha da artırdı. 

GÖZLER MECLİS SEÇİMLERİNDE

Şimdiki Gagavuz Başkanı Gutsul’un 2023’te seçilmesine karşılık Moldova yönetimi, bu seçim sonucunu tanımadı. Anayasaya göre Gagavuz başkanının Moldova hükümetinde yer almasına karşın yönetim bunu görmezden geldi. Geçtiğimiz günlerde de Gutsul, seçim usulsüzlüklerine yönelik suçlamalarla gözaltına alındı. Ardından da 20 günlüğüne tutuklandı. Moldova istihbaratı, onun ülkeden temelli kaçma olasılığına karşı tutuklandığını söylüyor. Hakkındaki suçlamalar doğru mu bilinmez ancak bu olayın, Moldova yönetiminin ve Batılı ülkelerin, Ukrayna’daki savaş ortamından yararlanarak ülke siyasetini dizayn etme kaygısından kaynaklandığı değerlendirmeleri yapılıyor. Geçen sonbaharda Moldova’da düzenlenen seçimlerde, Batı yanlısı Sandu, yurtdışı seçmenlerin oyları sayesinde seçilirken Moldova’daki seçmenin büyük kısmı, Rusya’ya yakın çizgide olan ve yine Gagavuz olan Stoyanoglo’ya oy vermişti. Temmuz ayındaki parlamento seçimlerinin bu atmosferde son derecece sıcak geçeceği tahmin ediliyor. 

denizberktay@yahoo.com