Deniz Berktay ile Kuzeyden notlar: Putin’in iktidarı nasıl sarsıldı?

İşte Wagner grubu lideri Prigojin’in başarısız ayaklanması, bu olaydan beri yani tamı tamına 30 yılır Rusya’da meydana gelen ilk siyasi kriz. Evet, 1990’larda 1. ve 2. Çeçen savaşları olmuş ve 2000’lerin ilk yarısına kadar Çeçen kökenli bazı militanların karıştığı terör eylemleri görülmüştü. Ama Rus’la Rus’un çarpışması, 30 yıldan beri ilk kez görüldü. Kafkasya dışındaki Rusya, siyasi istikrar içindeydi. Şimdi bu tablo farklılaştı.

Putin’in cumartesi günü olayları 1917 devrimlerine (şubat ve ekim devrimleri) benzetmesi, hem onun muhafazakâr yönünü ortaya koyuyordu hem de bu gelişmeden ne kadar ürktüğünü.

Rusya muhalefeti

Rusya’da muhalefet birkaç çeşit. Birincisi, parlamento içi muhalefet (bunlara “düzenin muhalefeti” de diyenler var). Parlamentoda grubu olan bu partiler hükümeti eleştiriyor fakat Putin’in kendisine fazla eleştiri getirmediği gibi pek çok noktada onunla işbirliği yapıyor. İkinci grup, Batı eğilimli liberal muhalefet. Özellikle Batı medyası (ve haberleri Batılı ajanslardan almaya alışmış bizim basın), bunlara pek kıymet veriyor. Oysaki bu kişilerin Rusya’da kitle tabanı, Moskova ve St. Petersburg’daki dar bir çevreyle sınırlı. Çünkü toplumun büyük kısmı Rusya’nın yeniden süper güç olmasını savunuyor. Bu nedenle Putin’in dış politikası geniş destek buldu.

Fakat bir de radikal milliyetçi kesimler var. İşte Putin’in tökezlemesi halinde ona en büyük tehlike bu kesimden gelir. Yani Putin’in iktidarını sarsacak olanlar “Niye Ukrayna’ya müdahale ediyoruz” diyenler değil, “Niye Ukrayna’da başarısız olduk” diyenler olur. Wagner grubunun lideri Prigojin, tam ta bu kesimin temsilcisi. Savaşın başından beri Rusya Savunma Bakanı Şoygu’yu beceriksizlik ve yolsuzlukla suçluyordu, cumartesi günüyse doğrudan Putin’e karşı bayrak açtı (Her ne kadar Putin’i doğrudan suçlamasa da böyle otoriter ülkelerde iktidara bayrak açanlar, baştakini eleştirmeye çekinir ancak çevresindekini suçlar “Cumhurbaşkanımız iyi, fakat çevresindekiler onu yanıltıyor” diye).

Kaybedenler

Prigojin hem halk hem de devlet yetkilileri nezdinde sevilen biriydi. Fakat, destek beklediği bazı üst düzey yöneticilerden beklediğini bulamayınca durmak ve Rusya’yı terk edip Belarus’a geçmek zorunda kaldı. Yani olayların birinci kaybedeni Prigojin. Fakat diğer kaybeden de Putin. Zira çeyrek asra yaklaşan iktidarında ilk kez böyle bir olayla karşılaştı. Üstelik Rusya gibi kendisini hâlâ süper güç olarak gören bir ülkedeki siyasi kriz, Belarus lideri Lukaşenko’nun girişimiyle çözüldü. (Lukaşenko pek çok bakımdan Putin’e bağımlı hale gelse de sonuçta başka bir ükenin lideri.

Rusya’da, bu olayın arkasında ABD’nin olduğu söyleniyor. Olabilir. ABD, 2000’de Sırbistan’da Miloşeviç’i devirirken milliyetçilerden yararlanmış fakat iktidara gelen radikal milliyetçiler, Miloşeviç’ten daha teslimiyetçi politika izlemişti. Putin, Prigojin krizini atlatsa da iktidarının kayganlaştığı ortaya çıktı. 

denizberktay@yahoo.com