"Yarın Cumhuriyeti İlanı Ediyoruz"

28 Ekim 1923 gecesi Çankaya Köşkü’nde “Cumhuriyetin İlanı” için yapılan tarihi toplantıya Latife Hanım da katılmıştır. Latife Hanım son derece heyecanlıydı ve içi içine sığmıyordu. Çünkü akşam yemeğinin gündemini biliyordu. Gazi, niyetini eşine heyecan ve içtenlikle anlatmıştı. Latife Hanım bu sebeple birkaç kez mutfağa inmiş, yemekleri o akşam yaşanacak olayların şanına yakışır gibi olmasına özen göstermişti. 

Mustafa Kemal Paşa arkadaşlarına, yemekten sonra Anayasa’nın bazı maddelerinin üzerinde çalışacağı bildirmiş, yeni başbakan adayı olduğunu söyleyen İsmet Paşa’yı da bu çalışmaya davet etmişti. İsmet Paşa da bu daveti bekliyordu.

Sofrada seçim heyecanı, seçim dedikoduları, yeni seçilenler, bu kez Meclise giremeyenler hakkında konuşmalar sürüp giderken Mustafa Kemal Paşa bıçağını eline aldı, doğruldu, derin bir nefes aldıktan sonra hafifçe tabağına vurarak:

“‘Beyler’ dedi.  

 O da heyecanlı, kaşları çatılmış, ama gözlerinde güleç bir ifadeyle arkadaşlarına bakıyordu. Çıt çıkmıyordu şimdi yemek salonunda:

 ‘Beyler, yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz.’

Tek tek herkesin yüzüne bakarak durumu kontrol ediyordu. Şimdi sofradakiler yıldırım çarpmış gibi kalakalmıştı. Neden sonra, beyinlerde şok yaratan bu haberi alkışlamak birilerinin aklına geldi ve yemek odası bir anda sanki patladı.

Gazi Mustafa Kemal Paşa uygun bir süre bekledikten sonra açıklamasını sürdürdü:

‘Türkiye Devleti’nin hükümet şekli cumhuriyettir. Bunu anayasamıza, yarınki Meclis toplantımızda koyduracağız. Hazırlıklarımızı bir kez daha gözden geçirmeliyiz.’”

 Gazi Mustafa Kemal Paşa, Nutuk’ta o geceyi şöyle anlatır:

 “Yemek sırasında; ‘Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz’ dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim. 

 Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz. 

 Efendiler, görüyorsunuz ki, Cumhuriyetin ilanına karar verebilmek için Ankara’da bulunan bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla lüzum görmedim. Çünkü onların da aslında ve tabii olarak benim gibi düşündüklerinden şüphe etmiyordum. Hâlbuki o sırada Ankara’da bulunmayan bazı kişiler, yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden, düşünce ve rızaları alınmadan Cumhuriyetin ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma sebebi saydılar.” 

 28 Ekim 1923 gecesi yemekte yaşananları Mazhar Müfit (Kansu) şöyle anlatır:         

 “Bir gece evvel beraberdik. Mustafa Necati Bey, Vasıf (Çınar) Bey, Yunus Nadi Bey, Mahmut Esat (Bozkurt) Bey ve sair arkadaşlar vardı. Mustafa Kemal Paşa gülerek; ‘Ey, çocuklar, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz’ dedi. Ve bana döndü:

 ‘Erzurum’dan beri ağzından çıkarmadığın Cumhuriyetin işte zamanı geldi. Yarın istediğin kadar Cumhuriyet diye açıkça artık bahsedebilirsin’ dedi. Tabidir ki hepimiz son derece memnun olduk.”

29 Ekim 2024

Ahmet gürel