İsmet İnönü’yü kaybının 51. yılında doğduğu evde andık (1884-1973)

İsmet İnönü, 24 Eylül 1884 tarihinde, İzmir’de bu evde  doğmuştur. 25 Aralık 2024 günü onu sonsuzluğa uğrattığımız 51. Yılını  anıyoruz. Yas yok, 90 yaşa yakın ömründe yaptıkları ile törende onu andık.

Mustafa Kemal Atatürk’ün en yakın silah ve çalışma arkadaşıdır. Bu birliktelik şöyle başlamıştır: 25 Aralık 1916’da Mustafa Kemal ile Mustafa İsmet, Palu civarındaki ordugahta buluşarak ilk kez birlikte çalışmaya başlamışlardır. 

Askerliğe ilişkin değerlendirmesi güzel ve kapsamlı. Doğru ve duraksamadan karar verebilmekte. Cesur ve kişisel kararı ile hareket etme yeteneğine sahiptir. Orduda ve memlekette üstleneceği önemli vatan görevlerinde ve hizmetlerinde kendisinden büyük hizmetler beklenir.

9 Kasım 1920’de Batı Cephesi Komutanlığına Alb. İsmet atanmıştır. Birinci İnönü savaşı Yunanlılarla ilk savaştı ve mütevazi ölçülerde bir zafer de olsa birçok sorunu çözmüştür. Bu kanı; Atatürk’ün İsmet Beye çektiği telgrafta; “Bütün dünya tarihinde, sizin İnönü Meydan Savaşlarında üstlendiğiniz görev kadar, ağır bir görev üstlenmiş komutanlar enderdir” diye başlayarak, 

“Siz orada yalnız düşmanı değil, ulusun kara yazgısını da yendiniz” şeklinde devam eden saptaması çok önemlidir. Bundan böyle İsmet Paşa İnönü Kahramanı olarak anılmaya başlanacaktır.

Daha sonra Mudanya Ateşkes Anlaşmasına memur edilen Garp Cephesi orduları kumandanı İsmet Paşa, müttefik temsilcisi generallere “İsmet paşa bize mağlup muamelesi yapıyor” dedirtecektir. Mudanya Konferansı ile bir tek kurşun atmadan Trakya’nın sınır meselesi de çözülmüştür. 

26 Ekim de Dışişleri Bakanlığına getirilen İsmet Paşa, Lozan Delegasyon Başkanlığını olmuştur. Lozan konferansı 20 Kasım 1922 de başladı ve hepimizin bildiği gibi büyük mücadelelerden sonra ancak 24 Temmuz 1923’de imzalanması gerçekleşti. Lozan yüzyıllık hesapların görüldüğü diplomatik bir arenadır. Lozan Sevr’in yırtılıp atılması olayıdır ve bizim varoluş belgemizdir.

Bu başarılı sonuç ile İsmet Paşa “İnönü Kahramanı” sanına “Lozan Kahramanı” sanını da eklemiştir.

İsmet Paşa’nın bu başarısını cumhuriyetin ilk Başbakanlığı izlemiştir. İsmet Paşa, toplam olarak; 17 yıl, 11 ay, 7 gün en uzun süren Başbakanlık görevini İsmet İnönü yapmıştır. Ve, 11 Kasım 1938 ile 22 Mayıs 1950 tarihleri arasında ülkemizde 11 yıl, 6 ay, 11 gün süre ile Cumhurbaşkanlığı yapmıştır. 

1934 yılının 26 Aralığında Cumhurbaşkanı Atatürk’ün, Başbakanlığa gönderdiği bir yazıda General İsmet’in alacağı aile isminin “İnönü” olmasının yerinde bulunduğunu belirtmişlerdir. 

10 yıllık zaman dilimi, yeni Türkiye’nin sosyal, laik ve çağdaş bir hukuk devleti düzeyine ulaşmak için birbiri arkasına devrimci atılımlarda bulunduğu ve bunun gerektirdiği kurumlaşmalara önem verdiği yıllardır. 

Bu dönemin en belirgin özelliği; Atatürk devrimlerini uygulayarak, rejimin yerleştirilmesine çalışmasıdır. Örneğin; Köy enstitülerinin açılması, iktisadi kalkınma hamlesi ve en önemlisi de çok partili parlamenter sisteme geçiş hazırlıkları ve demokratik bir yapının oluşturulması gibi sosyal, eğitsel, ekonomik, siyasi ve askeri yönden oldukça yoğun çalışma günleri ile geçmiştir. 

Ayrıca bu yıllar II. Dünya Savaşına rast gelmektedir. İnönü Türkiye’nin savaşa sokulması yönünde yapılan şiddetli baskılara karşı koymuş, bütün sıkıntılara rağmen, bu dönemde belki Türk evlatları aç bırakılmış olabilir, fakat babasız bırakılmamıştır.

Işıklar onunla...

Ahmet Gürel