Cumhuriyetin ilanı ve kazanımları-3

Gazi, Cumhuriyetin ilanının Nutukta şöyle anlattır;

“O gece birlikte oldugˆumuz arkadas¸lar erkenden ayrıldılar. Yalnız I·smet Pas¸a, Çankaya'da misafirimdi. Onunla yalnız kaldıktan sonra, bir kanun tasarısı müsveddesi hazırladık. Bu müsveddede 20 Ocak 1921 tarihli Tes¸kilat-ı Esasiye Kanunu’nun devlet s¸eklini tespit eden maddelerin s¸u s¸ekilde degˆis¸tirmis¸tim; Birinci maddenin sonuna; 

“Türkiye Devleti'nin hükümet s¸ekli cumhuriyettir” cümlesini ekledim. Üçüncü maddeyi s¸u şekilde değiştirdim; 

"Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur. Meclis, Hükümetin ayrıldıgˆı idare kollarını Bakanlar vasıtasıyla yönetir.”

Gazi, Cumhuriyetin ilanını, Nutuk’ta şöyle anlatır;

"Ögˆleden sonra saat 13.30'da, Parti Genel Kurulu yeniden Fethi Bey’in bas¸kanlıgˆında toplandı. I·lk söz bendeydi. Kürsüye çıktım ve s¸u konus¸mayı yaptım:

Saygıdegˆer Arkadas¸lar, üzerinde durdugˆumuz meselenin çözümünde kars¸ılas¸ılan güçlüklerin sebebi, bütün arkadas¸larca anlas¸ılmıs¸tır sanırım. Eksiklik ve yanlıs¸lık uygulamakta oldugˆumuz usul ve s¸ekillerdir. Gerçekten de yürürlükteki Tes¸kilat-ı Esasiye Kanunu'na göre, bir hükümet kurmaya tes¸ebbüs ettigˆimiz zaman, bütün arkadas¸ların her biri bakanları ve hükümeti seçmek mecburiyeti ile kars¸ı kars¸ıya kalıyor. Hepinizin birden hükümet üyelerini seçmek zorunda kalmamızda görülen güçlügˆün giderilmesi zamanı gelmis¸tir. 

Geçen dönemde de aynı s¸ekilde güçlükle kars¸ılas¸ılıyordu. Görülüyor ki bu usul bazen birçok karıs¸ılıklara yol açıyor. Yüksek heyetiniz bu güçlügˆün çözülmesi için beni görevlendirdi. Ben de bilginize sundugˆum bu görüs¸ten hareket ederek düs¸ündügˆüm s¸ekli tespit ettim. Onu teklif edecegˆim. Teklifim kabul edilirse kuvvetli ve kendi içinde uyumlu bir hükümet kurmak mümkün olacaktır. Devletimizin s¸ekli ve niteligˆini tespit eden ve hepimiz için bir gaye olan Tes¸kilatı Esasiye Kanunu'muzun bazı noktalarına açıklık kazandırmak gerekir.”

Mustafa Kemal Bey, Türkiye Cumhurbas¸kanı Seçilir

Nutuk’tan, o önemli günü Gazi Mustafa Kemal, şöyle anlatmaya devam eder:

"1 Kasım 1923 günü, Cumhurbas¸kanı seçilmesi için Mecliste oylamaya geçildi. Toplanan oyların sonucunu, Bas¸kanlık kürsüsünde oturan I·smet Pas¸a, Meclise s¸u s¸ekilde bildirir;

"2. devre T.B.M.M.’si 29 Ekim 1923 günü Anayasanın 1. maddesini değiştirerek, şu kararı kabul etti:

‘Türkiye Cumhuriyetinin hükümet şekli; ‘Cumhuriyet’tir.’

06 Kasım 2023

Atatürk Araştırmacısı

Ahmet Gürel