İnsanlığın ‘öğrenme’ yetisi üzerine bir deneme

“O halde zihnin, üzerinde hiç yazı olmayan, ideasız beyaz bir kâğıt olduğunu varsayalım, bu zihin nasıl donatılacak? Aklın ve bilginin tüm malzemelerini nereden edinir? Deneyimden, bütün bilgimiz deneyime dayanır ve önünde sonunda deneyimden çıkar.”

John Locke’un, tabula rasa (boş levha) kavramlarına işaret ettiği ve başlığa da esin olan “Denemeler” serisinde yer alan bu cümleler, Yorgos Lanthimos’un “Zavallılar”ının (Poor Things) tinini açığa çıkarıyor. Yönetmenin, Alasdair Gray’in aynı adlı eserinden sinemaya uyarladığı film, kafatasının içerisine bebek beyni yerleştirilmiş yetişkin bir kadının grotesk büyüme yolculuğu üzerinden benliğin keşfini inceliyor.

İlk anda sırt planıyla karşılaştığımız parlak mavi elbisesiyle Londra’da, Tower Bridge’den aşağıya doğru bakan bir kadın. Biraz sonra aşağıya, soluk renkteki mavi sulara atladığında film grileşiyor ve monokrom bir planda az önce gördüğümüz yüzü, Bella’yı (Emma Stone) önüne oturduğu piyanonun tuşlarına gelişigüzel basarken izliyoruz. Sonra ekranda The Elephant Man’i çağrıştıran bir yüzle bir adam beliriyor. Anatomist Dr. Godwin Baxter’ın (Willem Dafoe), “çamurdan” çekip çıkardığı (veya yarattığı) bu genç kadını bir denek haline getirdiğini ve canlandırmak için beynine bir bebek beyni yerleştirdiğini öğreniyoruz.

Bu andan itibaren “Zavallılar”, Mary Shelley’nin Frankenstein’ı gibi, Viktoryen dönem “steampunk” stilinde bir dirilme öyküsüne dönüşürken yeniden doğan Bella, Tanrı dediği “God”win’in ellerinde büyümeye başlıyor. Konuşmayı bilmeyen, yürümekte zorlanan Bella, Baxter’ın ameliyathanelerinde oynuyor, balıkgözü lenslerle çerçevelenmiş bir dünyada yaşamını sürdürüyor. Onun bu çocuk evresi, Dr. Baxter’ın asistanı Max McCandles’la (Ramy Youssef) tanıştığında “Lacanyen bir ayna” ile değişime uğruyor çünkü fallusu olmayan Dr. Baxter’dan sonra yeni bir erkekle tanışan Bella bedenini keşfetmeye başlıyor.

Böylelikle bir tür buluğ çağına giriş yapan Bella’nın kapalı tutulduğu sıra dışı hayvanlarla dolu “Baxter Hayvanat Bahçesi”nden çıkıp dünyayı tanımak istemesi de Max aracılığıyla gerçekleşiyor. Ancak hem hikâyenin hem de Bella’nın karakterinin dönüm noktası, avukat Duncan’la tanıştığında görünürlük kazanıyor.

Bella’yı baştan çıkaran ve onu Avrupa’ya, Voltaire’in Candide’i gibi bir yolculuğa çıkaran Duncan, Lizbon’dan İskenderiye’ye, Paris’e dek uzanan erotik bir macera düşlüyor. Ancak zekice bir hamleyle siyah beyaz anlatıdan uzaklaşarak yoğun biçimde “renklenen” bu serüven, suda yaşamını yitirmiş bir insanın gemiyle tanıştığı ilk anda yaşadığı kırılmayla sekteye uğruyor. Gerçek dünyayla tanışan, yoksullukla yüz yüze gelen Bella durmadan okumaya başlıyor.

Kendisini insanlardan ayıran abartılı Viktoryen dönem kostümlerinden ve tuhaf yürüyüşünden, Paris’te deneyimlediği seks işçiliği ve fikir akımlarıyla birlikte “simsiyah kıyafetlerle” vazgeçen Bella’nın, içgüdüleriyle hareket eden bir hayvandan insana dönüşmesi, “öğrendikçe” cinsellikten ve Duncan’dan uzaklaşması bir hayli ironik çünkü kadın-erkek ilişkileri ile kadının özgürlüğüne yönelik dahice bir hicvi, o hiç kesmediği ve bir bakıma büyümesini, deneyimlerini temsil eden kapkara saçlarının arasına gizliyor.

Lanthimos’un, erken dönem filmlerinden bu yana akıl, benlik, bilgi, öğrenme gibi süreçlere merakı açık ancak “Zavallılar”, bu konuların onun filmografisinde zirveye ulaştığı, sinema dilinin ayyuka vardığı olgunluk dönemi yapıtı. Bireyin doğduğu/yaratıldığı andan itibaren dünya ve toplumun “sınırlılıkları” içinde “sınırsız” büyüme sancılarını anlatırken vinyetlerine Viktoryen dönemin sanat akımlarını ve alt türlerini yerleştiren bu alaycı, müstehcen ve retrofütüristik öykü, karakteriyle biçimlenen sinematografisi ve deneysel müzikleriyle de nefes kesici bir deneyim. Bella’ya hayat veren Emma Stone ise ödül sezonunun “favorisi”.

PUANIM: 9/10