Ağaç Adam’ın dedikleri

Kışın ortasında olmamıza karşın hava sıcaklıkları yazdan kalma günler yaşatıyor. Işıl ışıl, güzel havalar insanı mutlu ederken bir yandan da bu olağandışı durum insanı korkutuyor. Karşı karşıya kaldığımız bu manzara canlı, karmaşık görüntüler ve anlamlar yansıtan Dünyevi Zevkler Bahçesi tablosundaki Ağaç Adam figürünün hüzünlü bakışlarını aklıma getiriyor. 

Hieronymus Bosch’un 1503 ve 1504 yılları arasında yaptığı, sıra dışılığı ile düş gücünün zirveye ulaştığı triptik Yeryüzü Zevkleri Bahçesi isimli yapıtında sol panel; Adem, Havva ve fantastik nesnelerle dolu olan cenneti, orta panel insanlarla, birbirinden farklı canlılarla birlikte bize bilindik bir yer gibi duran ve tabloya “Dünyevi Zevkler Bahçesi” adını veren yeryüzünü betimliyor.

Ancak bu iki panelin ardından yeşil olan doğanın yerini kurak toprağa bıraktığı, mavi suların siyaha döndüğü sağ panelde ise orta panelde yapılan eylemlerin cezalarının çekildiği cehennem betimlenmektedir. Burada bitkiler, insanlar, ağaçlar, baykuşlar ve ördeklerin olduğu manzaranın “Ağaç Adam” isimli figürün çevresinde şekillendiğini görüyoruz. Ağaç Adam gövdesi yumurta, bacakları ağaç gövdesi olan ve disk şeklinde bir şapkası bulunan kısmen ağaç, kısmen insan görünümlü devasa bir yaratıktır. 

Bu düşsel figürün içi boş gövdesinde, bir masa etrafında toplanmış bir grup insan görüyoruz. Ağaç Adam, başında bir gayda ile bir çift çürüyen ağaç gövdesi şeklinde bacakları iki teknenin üzerinde, yalnızca birkaç düğümlü iple dik durabiliyor gibi görünüyor. Sallantıda bir yapı gibi görünen bu figürün onu insan yapan tek unsuru, yana dönük yüzüdür. Ağaç Adam’ın yüzünün Bosch’un olası bir otoportresi olduğu düşünülmektedir ve bu yüz, omzunun üzerinden izleyiciye hüzünlü bir şekilde bakar.

CEHENNEM AZABI

Ağaç Adam’ın, dallarında oturan baykuş, yaratığın başındaki gayda ve üzerindeki bayrak başta olmak üzere çevresindeki fauna ve bitki örtüsüyle resmin tüm unsurları olumsuz göstergeler yüklüdür. Bozulan dengelerin içinde var olmaya çalışan bir miktar tanıdık ancak bambaşka bir canlı olarak tedirginlik hissettiren bir biçimdir. 

Anna C. Krausse, Rönesanstan Günümüze Resim Sanatının Öyküsü kitabında Bosch’un bu tablodaki niyetini şu sözleriyle dile getirir: “O, insan ruhunun derinliklerinde yatan kötülükleri değil insan eyleminin kötü sonuçlarını tuvale aktarmak ve resimleriyle insanlığın bu dünyada yaptığı yanlışlar yüzünden çekeceği cehennem azabına dikkat çekmek çabasındaydı.” Bugün triptiğin sol panelindeki Ağaç Adam’ın figürü, parçalanmış bedeniyle bize bakarken sahip olduklarımızın değerini görmezden gelip kaynakları kullandıkça doğanın bozulan dengesini, değişen iklimleri, yakın geleceğimizde yaşayabilecceğimiz kuraklık, susuzluk ve pek çok sıkıntıyı akla getirmekte.