Asgari ücret ve emekli aylığında makas arttı

Üst üste gelen zamlar özellikle düşük gelirli kesimin belini daha fazla büktü. Yeni dönem asgari ücret ve emekli aylıklarına yapılan zamlar açıklanmakla birlikte bunlara ilişkin ayrıntılandırılmayan veya açıklanmaya muhtaç konular bulunmakta.

Asgari ücret ile emekli aylıklarına yapılan artışların birbirine paralel olması ve aradaki makasın açılmaması, çalışma veya emeklilik hayatının birbirine alternatif hale gelmemesi beklenen sonuç olmakla birlikte, 2022 yılı için belirlenen asgari ücret, 2022/Ocak döneminde emekli aylıklarına yapılan artışlar ve emekli aylıklarında belirlenen yeni bir alt sınır aylığı uygulaması ile bunların yıllar itibarıyla karşılaştırılmasında ortaya çıkan tablo aynen şöyle:

Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nca 2022 yılında uygulanacak brüt aylık asgari ücret 5.004 TL, net aylık asgari ücret ise 4.253,40 TL olarak belirlendi. Bu tutarlar, 2021 yılı net ve brüt asgari ücret tutarları ile karşılaştırıldığında, net asgari ücrette yüzde 50.51, brüt asgari ücrette ise yüzde 39.87 oranında artış yapıldığı anlaşıldı.

Çalışma ve sosyal güvenlik sistemimizde özellikle SSK ve Bağ-Kur sigortalıları açısından alınan prim ve yapılan ödemeler ile yurtiçi ve yurtdışı hizmet borçlanma bedellerinin belirlenmesinde brüt asgari ücret tutarı dikkate alınmakta. 

Sosyal güvenlik işlemlerine esas asgari günlük kazanç 166.80 TL, azami günlük kazanç ise 1.251 TL, aylık asgari kazanç 5.004 TL, aylık azami kazanç ise 37.530 TL oldu. Azami kazanç tutarları asgari kazanç tutarlarının en fazla 7.5 katı şeklinde uygulanmakta.

Diğer taraftan, emekli aylıklarına yapılan zamlarla ilgili olarak ülkemizdeki emekli sayılarına baktığımızda (SGK 2021/Ekim ayı istatistiklerine göre) 8 milyon 502 bin 905 SSK, 2 mliyon 710 bin 614 Bağ-Kur ve 2 milyon 377 bin 106 memur emeklisi olmak üzere toplam emekli sayısı 13 milyon 590 bin 625 kişi.

SSK ve Bağ-Kur emekli aylıkları her yıl bir önceki altı ayda gerçekleşen enflasyon oranına göre artırılmakta. 2021/Temmuz-Aralık dönemi enflasyon oranı yüzde 25.47 oldu. Bunun dışında halen 1.500 TL olarak uygulanan emekli alt sınır aylığı ise 2.500 TL’ye yükseltildi. Emeklilerin 2021/Aralık ayında almış oldukları aylıkları bu oranda artırılacak, bulunan aylık tutarı 2.500 TL’nin altında ise aylık 2.500 TL üzerinden ödenecek. Bu durum sigortalı ve hak sahiplerinin hesaplanan aylıklarının aylık artışlarıyla 2.500 TL’nin üstüne çıkmasına kadar devam edecek. Özellikle 2008/Ekim ayından sonra bağlanan emekli aylık tutarlarının çok düşük olduğu göz önüne alındığında, aylıkları 2.500 TL’ye yükseltilen emeklilerin daha uzun süreler bu aylığı almaya devam edecekleri anlaşılıyor.

Memur ve memur emeklilerinin aylıklarında ise toplu sözleşme gereği 2022/Ocak ayında yüzde 5 artış yapılacak ve sözleşme zammının yanında 2021 yılı son altı aylık enflasyon oranının yüzde 3’ünü geçen kısmı da bu orana eklenecek idi. 2021/Temmuz-Aralık dönemi enflasyon oranı yüzde 25.47 oldu. Bunun yüzde 3’ünü geçen kısmı  yüzde 22.47, toplusözleşmedeki yüzde 5 zammına ayrıca 2.5 puan ilave edilince toplam artış oranı yüzde 30.50 olarak gerçekleşti.

Asgari ücret ve emekli aylıklarında yapılan artışlara bakıldığında, asgari ücretle çalışan vatandaşın gelirinde yüzde 50 dolayında artış sağlanırken emeklinin aylığındaki artış yüzde 25’lerde kalmıştır.

 Diğer taraftan, asgari ücret ile SGK tarafından ödenen en düşük emekli aylık tutarları karşılaştırıldığında,

SSK emekli aylıklarında alt sınır aylığı 2008/Ekim öncesi bağlanan aylıklara uygulanmakta olup, gösterge sisteminde bağlanan ve en düşük göstergenin katsayı ve yüzde 70 aylık bağlama oranı ile çarpımından oluşan tutarının, aylık artış oranlarıyla sigortalıların aylık başlangıç tarihine taşınan miktar, alt sınır aylığı olarak dikkate alınmakta.

Ancak 2008/Ekim sonrası bağlanan yaşlılık aylıklarında buna benzer genel bir alt sınır uygulaması bulunmamakta. 5510 sayılı kanunla getirilen aylık bağlama sisteminde, her bir sigortalının kendi prime esas kazançlarına göre belirlenen bir alt sınır aylığı hesaplanmakta. 2008/Ekim öncesi aylık bağlanan emeklilere uygulanan alt sınır aylığının, bu tarihten sonra bağlanan aylıklara uygulanmaması ve 5510 sayılı kanunla getirilen aylık bağlama sisteminin devreye girmesiyle anılan tarihten sonra hesaplanan aylıklar düşmeye başladı. 2019 yılında 5510 sayılı kanuna eklenen ek 19. madde ile bağlanan aylıkların belirli miktarların altına düşmemesi ve emeklilerin aylıklarında iyileştirme yapılması amaçlanarak (madde gerekçesinde bu şekilde belirtiliyor) emekli ödemelerinde bir alt sınır öngörülmüş. Alt sınır aylığı, 2020/Nisan ayına kadar en az 1.000 TL, bu tarihten sonra 1.500 TL ve en son 2022/Ocak ödeme dönemi itibarıyla da 2.500 TL olarak belirlenmiş olup bu miktarın 2008/Ekim öncesi bağlanan aylıklara uygulanabilirliği bulunmamakta. Çünkü 2008/Ekim öncesi bağlanan aylıklar için uygulanan alt sınır aylığının miktarı 2022/Ocak ayı itibarıyla 3.166 TL olmuştur.

Buna göre, 2008/Ekim-2022/Ocak süresinde belirlenen asgari ücretin net tutarları ile 2008/Ekim öncesi bağlanan ve bu sürelerde ödenen en düşük emekli aylıkları aşağıdaki tabloda karşılaştırılmış ve fark tutarları oransal olarak gösterilmiştir.

Tabloda görüldüğü üzere, aynı dönemlerde asgari ücretle çalışan sigortalının 2015 yılına kadar emekli olması durumunda, emekli aylığının daha yüksek, yani emekli olmanın daha avantajlı olduğu, ancak 2016 yılından itibaren bu durumun değiştiği, 2019 yılından sonra asgari ücretle, alt sınır aylığı arasındaki farkın asgari ücret lehine artmaya başladığı ve 2022 yılında bu farkın yüzde 25’lere çıktığı, diğer bir ifadeyle, emekli olmanın çalışmaya göre daha dezavantajlı duruma geldiği görülüyor. 

Diğer taraftan, 2008/Ekim sonrası emekli olanların durumları daha sıkıntılı.

 SGK tarafından 2008/Ekim sonrası bağlanan ve sistemde ödenen en düşük emekli aylıkları tabloda görülüyor.

2008/Ekim öncesi ve sonrası bağlanan aylıklar arasındaki uçurum çok büyük. 2008/Ekim öncesi bağlanan en düşük emekli aylığının 2019/Aralık dönemindeki tutarı 1.906,35 TL iken 2008/Ekim sonrası bağlanan ve sistemde ödenen en düşük aylık tutarı 681.51 TL yani eski emekli aylığının üçte birinden az. 2019 yılında 5510/ek 19. madde ile alt sınır aylığının önce 1.000 TL sonra 1.500 TL olarak belirlenmesi, aylık tutarlarının ne kadar düştüğünün de bir göstergesi.   

Bugün itibarıyla, emekli alt sınır aylığı 2.500 TL’ye yükseltilmekle birlikte bu miktarın 2008/Ekim öncesi bağlanan en düşük emekli aylığı ile karşılaştırılmasında yüzde 26.64 daha az, asgari ücretin net tutarı ile karşılaştırıldığında ise yüzde 41.22 daha düşük olduğu görülüyor. 

Sonuç olarak, sigortalıların çalışırken sahip oldukları gelir düzeyleri ve buna bağlı hayat standartlarının, emekli olduklarında da sağlanması ve gelir kaybına uğramamaları için asgari ücrete yapılan zamların emekli aylıklarına da yansıtılması ve alt sınır aylığı uygulamalarından ziyade, asgari ücret ve emekli aylıkları arasındaki makasın açılmaması gerekmektedir.

Değerli Cumhuriyet okurları, bugünden itibaren çalışma ve sosyal güvenlik alanlarında yaşadığınız sorunlar ile öğrenmek istediğiniz konuları nergissimsek65@gmail.com mail adresime gönderebilirsiniz.