Paket kabul edilirse AKP, 'Anayasayı en fazla değiştiren parti' olacak

AKP tarafından üzerinde tekrar değişiklik yapılması teklif edilen 1982 Anayasası, şimdiye kadar tam 16 defa değişikliğe uğradı ve Anayasa'nın Başlangıç Metni ile birlikte toplam 83 maddesi değiştirildi. AKP'nin Meclis'e sunduğu 29 maddelik Anayasa değişikliğinin kabul edilmesi durumunda 1982 Anayasası'nın 112 maddesi değiştirilmiş olacak. Değişiklik paketinin kabul edilmesi durumunda AKP, bundan önce yaptığı değişikliklerle birlikte Anayasa'nın 56 maddesini değiştirmiş olacak.

AKP, bir süre önce açıkladığı ve üzerinde yaptığı son değişikliklerle TBMM Başkanlığı'na sunduğu 29 maddelik Anayasa değişikliği teklifiyle Anayasa Mahkemesi, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun değiştirilmesi, kuvvet komutanlarının Yüce Divan'da yargılanmasını da içeren kapsamlı bir değişiklik öneriyor. Bir kez daha değiştirilmek istenen 1982 Anayasası şimdiye kadar tam 16 defa değişikliğe uğradı ve Anayasa'nın başlangıç bölümü ile birlikte toplam 83 maddesi değiştirildi.

İlk değişiklik 5 yıl sonra

12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından hazırlanan 1982 Anayasası, referandumda yüzde 92 oranında oyla kabul edilmesine rağmen sürekli olarak tartışıldı ve değişikliğe uğradı. Anayasa'daki ilk değişiklik 1987'de siyasi yasaklarla ilgili maddelerin referandumda kabul edilmesiyle yapılırken en kapsamlı değişiklikler ise 23 Temmuz 1995 ve 3 Ekim 2001'de gerçekleşti. 'Başlangıç' bölümünün tümü 1995 yılında değiştirilen Anayasa'nın, başlangıç bölümünün beşinci fıkrasının başında geçen 'Hiçbir düşünce ve mülahazanın' ibaresi de 2001 yılında 'Hiçbir faaliyetin' şeklinde değiştirildi.

2007 yılında ise TBMM'de Cumhurbaşkanlığı seçimi oturumunda 367 milletvekili bulunmaması sebebiyle Anayasa Mahkemesi'nin cumhurbaşkanlığı seçimini iptal etmesinin ardından cumhurbaşkanının 5 yıllık süreyle en fazla 2 defa halk tarafından seçilmesi, seçimlerin 4 yılda bir yapılmasını içeren Anayasa değişikliği Meclis'te kabul edildi. Bu değişiklik, Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer tarafından halk oylamasına sunuldu. Halk oylamasında bu değişikliğe yüzde 65 oranında 'evet' oyu çıkmasıyla değişiklik kabul edilmiş oldu. 16 Ekim 2007'de ise Anayasa'nın geçici 18 ve 19. maddeler kaldırılarak 11. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine ilişkin hükümler 21 Ekim 2007'de yapılacak olan referandum kapsamından çıkartıldı.

1982 Anayasası'nda ANAP döneminde 4 maddede, DYP-SHP döneminde 15 maddede ve Başlangıç Metni'nde, DSP-MHP-ANAP döneminde 37 maddede yine Başlangıç Metni'nde, AKP döneminde ise 27 maddede değişiklik yapıldı.

Son olarak 9 Şubat 2008'de "Türban düzenlemesi" olarak bilinen Anayasa'nın 10. ve 42. maddelerinde yapılan değişiklik ise Anayasa Mahkemesi'nin 5 Haziran 2008 tarihli kararı ile iptal edilmişti.

Taslağa son yapılan eklemeler

AKP'nin TBMM Başkanlığı'na sunduğu Anayasa Değişikliği Teklifi'nin 19. Maddesiyle; Anayasa'nın 148. Maddesi değiştirilerek, Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava kuvvetleri komutanları ile Jandarma Genel komutanı da "Görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan da yargılanabilirler" ibaresi eklendi.

AKP'nin hazırladığı teklifte yer alan bazı düzenlemeler şöyle:
 

Sendikal haklar genişliyor

Teklifin 5. Maddesiyle; Anayasa'nın 51'inci maddesinde değişiklik yapılıyor. Bu çerçevede; 51. Maddenin, "Aynı zamanda ve aynı işkolunda birden fazla üye olunamaz" şeklindeki 4. Fıkrası metinden çıkarılarak, aynı işkolunda çalışanlara birden fazla sendikalı olma hakkı getiriliyor.

Teklifin 7 maddesiyle; Anayasa'nın Grev hakkı ve lokavt başlığını düzenleyen 54. Maddenin 3. ve 7. Fıkraları maddeden çıkarılıyor. Bu çerçevede:
"İşçilerin Grev esnasında greve katılan işçilerin sendikanın kasıtlı kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu, grev uygulanan işyerinde sebep oldukları maddi zarardan sendika sorumludur" ibaresi çıkarılarak sendikaların sorumluluğu kaldırılıyor.

Aynı maddenin, "Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, iş yeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler yapılamaz" ibaresi kaldırılarak grev ve lokavt serbestisi getiriliyor.

Ekonomik ve Sosyal Konsey kuruluyor

Teklifin, 23. Maddesiyle Anayasa'nın 166. Maddesine, Ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında hükümete istişari nitelikte görüş bildirmek amacıyla, Ekonomik ve Sosyal Konsey kuruluyor. Bu çerçevede Ekonomik ve Sosyal Konsey Anayasa'ya ilk kez giren düzenleme arasında yer aldı.

Genelkurmay Başkanı ve TBMM Başkanı da yargılanabilecek

Teklifin 19. Maddesiyle; Anayasa'nın 148. Maddesi değiştirilerek, Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava kuvvetleri komutanları ile Jandarma Genel komutanı da "Görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan da yargılanabilirler" ibaresi eklendi.

Pozitif ayrımcılık genişliyor

Madde(1) Anayasa'nın 10. Maddesi'ndeki; "pozitif ayırımcılık" genişliyor. Bu çerçevede; Çocuklar, yaşlılar, ve engelliler gibi özel surette korunması gerekenler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine ayrılık sayılmayacak.

Madde(2) Anayasa'nın 20. Maddesi'ne yeni bir fıkra ekleniyor. Eklenen fıkrayla; "Kişisel veriler" korunuyor. Değişiklikle; "Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir" yeniliği getiriliyor.

Madde(3) Anayasa'nın 23. Maddesi'ndeki; yurttaşların yurt dışına çıkma hürriyeti yeniden düzenleniyor. Değişiklikle; "Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir" kolaylığı getiriliyor.

Cinsel ibaresi çıkarıldı

Madde(4) Anayasa'nın 41. maddesindeki; "Ailenin korunması ve çocuk hakları" şeklinde değiştirilen maddeye, "Her çocuk, yeterli himaye ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır" fıkrası ekleniyor. Daha önce "cinsel istismar" olan ibare yanlış anlaşmalara meydan vermemesi için "cinsel" ibaresi cümleden çıkarıldı.

Madde(5) Anayasa'nın 51'inci maddesindeki sendikal haklar yeniden düzenleniyor. Genel grev ve lokavt hakkı getirilirken, aynı zamanda aynı işkolunda çalışan birden fazla sendikaya üye olabilecek.

Memurlara ve emeklilere toplu sözleşme hakkı

Madde(6) Anayasa'nın 53. Maddesiyle memurlara ve kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı getiriliyor. Maddeyle; toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Uzlaştırma Kurulu'na başvurabilecekler.

Yapılan değişiklikle; "Toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sözleşmeden yararlanacaklar. Toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu sözleşme hükümlerinin emeklilere yansıtılması" ile birlikte emekliler de bu haktan yararlanabilecek.

Kamu denetçliği ilk kez Anayasa'da

TBMM Başkanlığı'na sunulan Anayasa Değişikliği Teklifi ile; "Kamu denetçiliği" Anayasa'ya ilk kez giren maddeler arasında yer aldı.

Madde(8) Anayasa'nın 69. Maddesindeki siyasi partilerin Anayasa Mahkemesi'nin denetimi kaldırılarak Sayıştay'ın denetimine imkan tanındı. İlgili madde şu şekilde dreğiştirildi:
"Siyasî partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir. Bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Siyasî partilerin malî denetimi Sayıştay tarafından yapılır. Sayıştayca siyasî partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. Sayıştayın bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir."

Parti kapatma

Siyasi partilerin nasıl kapanacağı ise şu şekilde düzenlendi:
"Siyasî partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının talebi üzerine, Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunan her bir siyasî partinin beser üye ile temsil edildiği ve Meclis Başkanının başkanlığında oluşturulacak Komisyonun üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oyla vereceği izin üzerine açılacak dava, Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara bağlanır. Komisyonun bu kararı, yargı denetimi dışındadır. Reddedilen izin başvurusunda ileri sürülen sebepler, hiçbir şekilde yeni bir başvuruya konu olamaz. Siyasî parti gruplarında ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde izin konusunda görüşme yapılamaz ve karar alınamaz. Anayasa Mahkemesi, kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilecek. Devlet yardımından yoksun bırakılma, bağlı olduğu kapatma davasının ve kararının usulüne tabi olup tek basına dava konusu olamayacak."

Ombudsmanlık Anayasa'ya ilk kez giriyor

Madde(9) Anayasa'nın 74. Maddesi değiştiriliyor. Bu çerçevede; Ombudsmanlık olarak bilinen Kamu Denetçiliği sistemi, ilk kez Anayasa'ya girecek. Kamu denetçileri, gerçek ve tüzel kişilerin kamu yetkisini kullanmasından doğan şikayet ve taleplerini inceleyecekler. Kamu denetçileri, yaptıkları incelemeleri yıllık raporlar halinde TBMM'ye sunacak. Maddeyle şu değişiklik getiriliyor:
"Herkes bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. TBMM Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler. Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur.Bu maddede sayılan hakların kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarına ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir."

Madde(10) Anayasa'nın "milletvekilliğinin düşmesi" başlıklı 84. maddesinde değişiklik yapılıyor. Milletvekilliği artık doğrudan düşmeyecek. Kapatmaya neden olan milletvekilleri görev süreleri dolana kadar milletvekili olarak kalacak. Buna göre, "partinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleri ile sebep olduğu Anayasa Mahkemesi'nin kararında belirtilen milletvekilinin milletvekilliğinin, kararın, Resmi Gazete'de yayımlandığı tarihte sona ermesini öngören hükmü, yürürlükten kaldırılıyor. Böylece parti kapatma davalarında, milletvekilliğinin düşürülmesi kararı verilemeyecek. Kaldırılan fıkra şöyle:
"Partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle, sebep olduğu Anayasa Mahkemesi'nin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararında belirtilen milletvekilinin milletvekilliği bu kararın Resmi Gazete'de gerekçeli olarak yayınlandığı tarihte sona erer. TBMM Başkanlığı bu kararın gereğini derhal gereğini yerine getirip Genel Kurul'a bilgi sunar."

Seçim süresi taslak metinde

Madde(11) Anayasa'nın, TBMM'nin Başkanlık Divanı'nın oluşumunu düzenleyen 94. maddesinde değişiklik yapılıyor. Seçim süresinin 5 yıldan 4 yıla indirilmesi nedeniyle Başkanlık Divanı'nın 2. dönem görev süresi konusunda düzenleme yapılıyor. Buna göre, Başkanlık Divanı 2. devre, dönemin sonuna kadar görev yapacak. Mevcut düzenlemede, Başkanlık Divanı'nın 3 yıl için görev yapması öngörülüyor. Bu çerçevede madde şu şekilde düzenlendi:
"İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam eder."

Yaş kararları

Madde(12) Anayasa'nın 125. Maddesiyle YAŞ kararlarında da düzenleme yapılıyor. Yapılan değişiklik ile, "Yüksek Askeri Şuranın Silahlı Kuvvetlerden her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır" cümlesi eklenerek, dördüncü fıkrasının birinci cümlesi ise, "Yargı yetkisi, idarî eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olup, hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamaz" şeklinde değişti.

Madde(13) Anayasa'nın, Kamu hizmeti görevlileriyle ilgili 128. Maddesine, "malî ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır" ibaresi eklendi.

İlgili haberler için tıklayınız:

ANAYASA PAKETİ TBMM BAŞKANLIĞI'NA SUNULDU

82 ANAYASASI'NDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER