Mardin doğumlu olan ilk, orta, liseyi orada tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitiren bilim adamı Prof. Dr. Aziz Sancar, Nobel Kimya ödülünü alınca şunları söylemiş:
- Bana çok güzel eğitim veren kendi memleketimdir. Olağanüstü tıp eğitimi verdi.
Ve sonra eklemiş:
- Ben bu ödülü memleketime, Cumhuriyet devriminin başlattığı eğitime borçluyum.
Cumhuriyet Devrimi’nin eğitim hamlesine borçlu olduğumuz başka bir bilim insanının, Nermin Abadan Unat’ın yaşamöyküsü de çok ilginçtir.
1921 yılında Türk zengin tüccar bir babadan ve Alman anneden doğan Nermin Abadan Unat babasının ölüp de Avrupa’da annesiyle yalnız kaldıktan sonra paraları da bitince, okulu bırakmaya mecbur olmuş. İşte o zaman, Almanca, Macarca, Fransızca bilen ama Türkçe bilmeyen Nermin, eğitimin bedava olduğu ve artık kızlara da okuma olanaklarının sağlandığı Atatürk Türkiyesi’ni seçmiş ve orada okumak için Macaristan’daki Türk Büyükelçiliği’ne başvurmuş.

***

Babadan Türk olan 14 yaşındaki Nermin’in Türkiye’yi vatan seçmesinin nedeni, Türkiye Cumhuriyeti’nin 1930’lu yıllarda sağladığı eğitim olanaklarıdır.
Nermin, yanılmamıştır. İzmir’de kız lisesini, ardından İstanbul Hukuk Fakültesi’ni bitirecek, ilk kadın gazeteci, ardından da ünlü, uluslararası adı olan bir bilim kadını olacaktır. Kendi ulusal kimliğini kendi seçen Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’ın olağanüstü yaşamı için öğrencisi Sedef Kabaş’ın yazdığı “Hayatını Seçen Kadın” adlı eseri tavsiye ederim.
94 yaşında hâlâ ders vermeye, öğretmeye ve de öğrenmeye devam eden bu olağanüstü insan, tümüyle Cumhuriyetin eğitim devriminin ürünüdür.
Lise öğrenimini Nermin Abadan Unat gibi İzmir’de yapmış olan uluslararası alanda isim yapmış, Dünya Bankası Başkan Yardımcılığı görevine kadar yükselmiş, iktisatçı, planlamacı ve devlet adamı Atilla Karaosmanoğlu, kendi otobiyografisinde vurguladığı bir gerçeği, bir kez de beraber bulunduğumuz bir toplantıda şöyle dile getiriyordu:
- Ben bütün eğitimimi Cumhuriyetin okulllarında yaptım. Bu eğitim dünyanın her yeri için yeterlidir.
Karşıyaka Lisesi’ni bitirmiş olan Karaosmanoğlu, yüksek eğitimini Ankara Siyasal Bilgiler’de yapmış, sonra doktorasını İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde vermiş. Harvard ve New York üniversitelerinde geçici öğretim üyeliği de yapmış olan Karaosmanoğlu, uluslarası kuruluşlardaki uzmanlık ve yüksek yöneticilik görevlerinde, Cumhuriyet kurumlarında aldığı eğitimin yeterli olduğunu vurguluyordu.

***

Cumhuriyetin eğitim devrimi gücünü onu yaşama geçirenlerin inanmışlığından alıyordu. Nitekim eğitim devriminin mimarlarından olan İsmet İnönü’nün bilim adamı olacak olan oğlu Erdal, Ankara Gazi Lisesi’ni bitirip, ardından Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Matematik bölümünü tamamlayıp ondan sonra doktora için yurtdışına gitmiş ve Kaliforniya Teknik Üniversitesi’nde öğrenimini başarıyla sürdürmüştür. Cumhuriyetin eğitim devriminin mimarları kendi eserlerine inanıyor, kendi çocuklarını o kurumlarda okutuyorlardı.
Ne yazık ki, Aziz Sancar’ın kişiliğinde Nobel Ödülüyle taçlandırıldığı sırada Cumhuriyetin “Eğitim Devrimi” çoktan yok edilmişti bile.