“Son sigaranın tadı insanın kendi kendini yendiği duygusundan, yakın bir gelecekte güçlü ve sağlıklı olacağı umudundan kaynaklanır. Öteki sigaraların da kendilerine göre önemleri vardır çünkü onları yakarken özgürlüğümüzü ilan ederiz; güçlü, sağlıklı gelecek yine ufuktadır, birazcık ileriye itilmiştir, o kadar.”

Alıntı, modern İtalyan edebiyatının büyük ustası İtalo Svevo’nun başyapıtı sayılan “Zeno’nun Bilinci”nden. Ne zaman sigarayı bırakmak zorunda kalsam -bu dördüncü- romanın başkişisi Zeno’nun umarsız çabasını hatırlarım. Sigarayı bırakma saplantısı yüzünden iyiden iyiye sigara tiryakisi olmuştur. Sigara illetinden kurtulmak için uygulayamadığı kararlar alır, sürekli ertelenen tarihler belirler, gidip sanatoryuma bile yatar ama bir gece bile kalamadan kaçar. Svevo’nun uzun uzadıya anlattığı bu mücadele sigara bağımlıları için bildik, aynı zamanda trajikomiktir.

***

“Zeno’nun Bilinci” eğlenceli, yer yer ağır, bütününde ciddi, felsefi bir kitaptır. Roman, bir ruhbilimsel çözümleme öyküsü olarak başlar. Zeno’nun, psikanalize inancını yitirip yüzüstü bıraktığı doktor, öç almak için onun kendi eliyle yazdığı özel notlarını dışarıya sızdırır. Zeno, fantezilerle dolu bir dünyada yaşıyor olsa da safdil değildir. Bilir ki, “Doğa yasalarında mutluluğa yer yoktur, yalnızca çaresizlik ve acı vardır. Ortaya bir av çıktı mı asalaklar koşar gelir, yoksalar da alelacele doğarlar. Av çok geçmeden kıtlaşır, yetmez olur...”

Yaşamın kendisini “Nöbetleri, ayılmaları, kendine göre seyri, günlük iyileşmeleri, kötüleşmeleri” ile hastalığa benzetir Zeno. Ne ki öteki hastalıklardan ayrı olarak her zaman ölümcüldür, tedavisi yoktur. Temel soru şudur: Yaşam düpedüz bir hastalık mıdır yoksa hastalık sanılan şey yaşamın kendisi, yani “yaşama illeti” midir? Zeno yanıtı bulmak için geçmişine eğilir, yaşamı boyunca kurtulmaya çalıştığı birbirinden zavallı bin bir illeti zehirli bir alayla anlatmaya, ruh çözümünü kendisi yapmaya koyulur. Öykü tümüyle kişiye özel ve fazlasıyla ayrıntılı başlar, sonra yavaş yavaş insanoğlunun varoluş koşullarını içeren evrensel bir düzleme kayar. Kitabın sonunda iyileştiğini varsayan Zeno’nun en önemli çıkarımı ise: “Acı ve aşk, yani yaşam, acı veriyor diye hastalık yerine konamaz” olur.

***

Svevo’nun ölümsüz eseri “Zeno’nun Bilinci” onun kişisel sorunlarını olduğu kadar, çağ insanının bunalımını da yansıtır. 1. Dünya Savaşı öncesi bireyin yalnızlığının ve toplum içindeki iflasının psikolojik irdelenmesi de sayılabilir ve devamında bugünü çarpıcı bir berraklıkla gördüğü bile ileri sürülebilir. Ancak zamanının ilerisinde olması nedeniyle romanın uğradığı başarısızlık Svevo’yu tıpkı isteyip de bırakamadığı sigara gibi yazmayı bırakma noktasına getirmiş, ama bunu da başaramamıştır. “Zeno’nun Bilinci” yirmi beş yıl sonra, 1923’te Joyce’un beğeni ve ilgisiyle yayımlanır. Sevgi ve hayranlıkla çevrelenen yazarın mutluluğu ise ancak birkaç yıl sürer. Bir kazada yaralanır. Bir ömür boyu ölümü düşündükten ve düşledikten sonra ölürken; “Ölmek bir şey değilmiş” der.

***

Zeno’nun Bilinci / Can Yay. - 1997

Çev: Neyyire Gül Işık

(NOT: Geçen haftaki sigarasız ilk yazımda, Balçova Bel. Kültür Md. sevgili “Tuğrul Keskin”in soyadını yanlışlıkla “Tanyol” olarak anmışım. Düzeltir, bu karışıklık için Keskin, Tanyol ve okurlardan özür dilerim.)

\n\n