\n\n\n

Çok yıllar önce yaklaşık otuz yıl, Almanya’ya gitmiştim, orada yaşama tutunmaya çalışan insanlarımızla röportaj yapacaktım. Rastlantı bu ya, Nazi soykırımını belgelerle anlatan Horocoust belgeseli, Almanya’da ilk kez gösteriliyordu. Hangi Alman’ın kapısını çalıp belgeselden söz etsem, derin bir suskunlukla karşılaşıyordum. Adeta şok olmuşlardı, çünkü Alman okul kitaplarında şöyle bir geçiştirilen soykırım ilk kez bu denli yalansız, dolansız belgelerle gösteriliyor ve onlara geçmişi anlatıyordu.

Şimdi nereden o günlere döndüm, çünkü Türkiye Cumhuriyet tarihinin en karmaşık, en gizlenmeye çalışılan vakalarından biri, 1937-38 yıllarında Dersim’de yaşanılan olaylar, beklenmedik bir biçimde konuşulmaya başlandı. Olayları çeşitli nedenlerle duymuş olanların bellekleri tazelendi ama ilk kez bu olayları duyan genç insanları ağır bir travma bekliyor.

Anlatılan zulüm karşısında gerçekten insanın dayanması çok zor. Ama madem, konuşmaya başladık öyleyse sonuna kadar gidelim. Genelde devlete karşı bir isyanın bastırılması olarak bildiğimiz Dersim olaylarında yüzlerce acılı hikâye gömülü, bu hikâyelerden biri de “Dersim’in kayıp kızları.”

Nedir “Dersim’in kayıp kızları?” Dersim’de yaşanan, isyan bastırma sırasında ailelerinden koparılıp ve özellikle subay ailelerinin yanına evlatlık olarak verilen pek çok kız çocuğu olduğu biliniyor. Bunlar bir daha ailelerini görmüyorlar, başka bir hayatı yaşamak zorunda kalıyorlar.

Kulaktan kulağa yayılan bu olayı, bir belgesel “İki Tutam Saç - Dersim’in Kayıp Kızları” bize çok açık gösteriyor. Doğrusu ben iki yıl önce izlediğim bu belgeselin, şimdilerde televizyonlarda gösterilmesini, daha da ileri gidelim, tüm partilerin isteğiyle, Meclis’te gösterilmesini isterdim. Benim bu dileğim yerine gelmeyecek, öyleyse ben size filmin hikâyesini anlatayım:

Yapımı üç yıl süren, çekimleri Adıyaman, Dersim, Bursa ve İstanbul’da gerçekleşen film Huriye Arslan ve Fatma İçin’in anlatılarıyla başlıyor. İki kayıp kadın, 70 yıl sonra Adıyaman’da buluşuyorlar. Tek başlarına konuşurken acılardan, travmalarından, suskun geçirdikleri yıllardan, anne-babalarını, kardeşlerini özlediklerinden bahsediyorlar. Zaman zaman gözyaşlarıyla... Ama ailelerine kavuşma istekleri o kadar güçlü ki, kimi zaman hayatlarından vazgeçme noktasına geldiklerinde bile, bu güç onlara yaşama sevinci veriyor. Ve onların yaşama tutunmaları karşısında hayranlık duyuyorsunuz.

Birlikte görüntülendikleri karelerde ise çoğunlukla çocukken oynadıkları oyunları, yarım yamalak hatırladıkları anıları, bazen gözleri dolsa da hep yüzlerinde geniş bir gülümsemeyle anlatıyorlar. Arslan ve İçin “şanslı” kayıplardan. Zira 70 yıl sonra olsa da yakınlarını bulmuşlar. Ancak Dersim’de ailelerinden kopartılan ve hâlâ kayıp olan çok sayıda kadın var.

Filmde kız çocukları başka bir hayat için ellerinden alınan ailelerin de hikâyeleri var. Kendisine kaybolan ablalarından birinin adı verilen Şemsi, iki ayrı bez parçasına sarılı iki tutam saçı gösteriyor. Annesinin kayıp olan iki ablasının özlemlerine dayanmak için, onların kâküllerinden kestiği iki tutam saçı nasıl sarıp sarmaladığını ve ölene kadar da koynunda sakladığını anlatıyor. Sonra annesine kızarak “Neden bunları bana bıraktın? Ben bunlarla nasıl yaşayacağım? Bunları kimlere bırakacağım?” diyerek feryat ediyor. Ve hep ağlıyor.

Bu filmi izleyen gencecik bir çocuğun feryadını da buraya almak istiyorum. Bu travmayı nasıl atlatacağız hiç bilmiyorum.

O anlattıkça ben ağladım. Ben ağladıkça o anlattı. Meğer ne dramlar yaşanmış bu ülkede. Meğer ne çok şey bilmiyormuşuz biz. Meğer ne çok şeyler gizlenmiş hepimizden. Tanıdığımızı sandığımız insanlar meğer tanımadığımız, bilmediğimiz insanlarmış! Doğduğum büyüdüğüm yerde, Adıyaman’ın Kâhta ilçesinde, “Fato Paşa” veya “Fatma Abla” diye bildiğimiz o koca çınar meğer ne çok badirelerden geçmiş de haberimiz yokmuş!

Meğer “Fato Paşa” Dersim’in kayıp kızlarından biriymiş dostlar!

Not: “İki Tutam Saç - Dersim’in Kayıp Kızları”, Yönetmen Nezahat Gündoğan’ın belgeseli

\n\n