Tarımda yeni dönem: Sözleşmeli üretimde arabuluculuk süreci

Tarım Yasası’nın 13. maddesinde yapılan değişiklik kapsamında Tarım ve Orman Bakanlığı’nın hazırladığı “Sözleşmeli Üretimin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik “ 15 Eylül 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

Ekonomim'den Ali Ekber Yıldırım'ın köşesinde aktardığına göre, sözleşmeli üretimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla yürürlüğe konulan yönetmelik, tarımsal üretim sözleşmelerinde yer alan tarafların haklarının korunması ve sorumluluklarının belirlenmesi için sözleşmenin taraflarında aranacak vasıflar, sözleşmeye konu ürünün teslim ve tesellüm koşulları, fiyat ve miktardaki değişim oranları, ayni ve nakdi avansın sınırları ve kapsamı ile tarımsal üretim sözleşmesine ilişkin diğer hükümleri kapsıyor.

İHTİYAÇ HALİNDE BAKANLIK SÖZLEŞMELİ ÜRETİM YAPTIRACAK

Sözleşmeli Üretim Yönetmeliği’nin 5. maddesine göre Tarım ve Orman Bakanlığı ihtiyaç halinde sözleşmeli üretim yaptırabilecek. Maddede şöyle deniliyor: “ Sözleşmeli üretimde irade serbestisi esastır. Ancak salgın hastalıklar, tarım ürünleri ticaretinde yaşanan gelişmeler karşısında arz güvenliğinin sağlanması, tarımsal üretimin iç veya dış talebe uygun olarak ayarlanması veya bitki ve hayvan sağlığının korunması amacıyla, ihtiyaç halinde Bakanlıkça belirlenen ürün veya ürün grupları sözleşmeli olarak üretilir.”

TARIMSAL ÜRETİM SÖZLEŞMESİ NASIL DÜZENLENECEK?

Sözleşmeli Üretim Yönetmeliği’nin 8. maddesinde tarımsal üretim sözleşmesinin nasıl düzenleneceğine yer veriliyor. Buna göre, tarımsal üretim sözleşmesi en az 12 punto büyüklüğünde, anlaşılabilir bir dilde, açık, sade ve okunabilir şekilde 3 nüsha olarak düzenlenecek. Sözleşmenin güvenli elektronik imza veya el yazısıyla imzalanmış olması zorunlu olacak.

Sözleşmelerin; bitkisel üretimde; tek yıllık bitkilerde ekim veya dikimden önce, çok yıllık bitkilerde ürünün kendine özgü üretim sezonu başlangıcından önce imzalanacak.

Hayvansal üretimde; çiğ sütte ürünün tesliminden önce, besicilik, kanatlı yetiştiriciliği ve arı ürünleri üretiminde üretim dönemi başlangıcından önce imzalanacak.

Su ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılacak yumurta, yavru ya da büyütme amacıyla kullanılan canlı materyallerin sözleşmede istenilen ağırlığa ulaşmasından en az 3 ay önce, imzalanması esastır. Bakanlık, ürün veya ürün grupları özelinde sözleşme imza dönemlerini ayrıca yayımlayabilir.

ÖZEL HÜKÜMLERE YER VERİLEBİLİR

Sözleşmelerde; taraflara, ürüne, üretim yerine, üretim miktarına, üretim yöntem ve koşullarına, ürünün teslimine, fiyatına, fiyat belirleme ve güncelleme usullerine, ayni ve nakdi avansa, mücbir sebeplerin tespiti ve uygulanmasına ilişkin bilgiler ile taraflarca belirlenecek özel hükümlere yer verilir.

Üretici, alıcı tarafından talep edilmesi halinde, bir önceki üretim döneminde hangi ürünü ürettiği ile ekim nöbetine ve su kısıtına göre müteakip yıllarda aynı üretim yerinde hangi ürünleri üretmesi gerektiğine ilişkin belgeyi il/ilçe müdürlüğünden temin ederek sözleşme imzalanmadan önce alıcıya teslim eder.

SÖZLEŞMELİ HAYVANCILIK İÇİN ÖZEL HÜKÜMLER

Sözleşmeli Üretim Yönetmeliği’ne göre, kuruluşuna Tarım ve Orman Bakanlığı’nca izin verilen, merkez birliği düzeyinde örgütlenmesini tamamlamış ve merkez birliğine üye olan, hayvancılık faaliyeti yürüten tarımsal amaçlı örgütler, yetki aldığı üreticisi adına sözleşmeli hayvansal üretime ilişkin iş ve işlemleri yürütebilir.

Sözleşmeli besicilikte; sözleşme konusu kasaplık hayvan veya koyun/keçi ile sığır karkasını kapsar, sözleşme süresi 4 aydan az,  2 yıldan fazla olamaz.

Sözleşmeli kanatlı hayvancılık ve arı ürünleri üretiminde; sözleşme süresi taraflarca belirlenecek.

Sözleşmeli usulde çiğ süt alım satımında; sözleşme süresi 6 aydan az, bir yıldan fazla olamaz.

Et ve Süt Kurumu’nun ( ESK) taraf olduğu sözleşmelerde sözleşme süresi ESK tarafından belirlenecek.

Sözleşmeli su ürünleri yetiştiriciliğinde üretici, Bakanlıktan onaylı su ürünleri yetiştiricilik belgesine sahip olmak zorunda. Sözleşmeye konu ürün, yetiştiricilik belgesine sahip olunan üretim tesisinde yetiştirilmek zorundadır. Üretici, bakanlıktan onaylı yetiştiricilik belgesinde yer alan türlerde ve toplam proje kapasitesi kadar sözleşmeli üretim gerçekleştirebilir.

SÖZLEŞMEDEN CAYMA VE SÖZLEŞMENİN FESHİ

Yönetmeliğe göre, herhangi bir sebep belirtmeksizin, taraflar sözleşmeyi karşılıklı uzlaşı ile feshedebilirler. Feshedilen sözleşmeler taraflarca 15 iş günü içerisinde tarım ve orman il/ilçe müdürlüğüne bildirilecek.

Tarımsal üretim sözleşmelerinde belirtilen mücbir sebepler haricinde sözleşme kapsamında üretilen ürünün alımından veya satımından vazgeçen üretici ya da alıcılar için sözleşmede ceza koşulu belirlenecek. Ceza koşulu, alımından ya da satımından kaçınılan ürün miktarının sözleşmedeki bedelinin yüzde 20’sinden az ve yüzde 50’sinden fazla olamaz. Et ve Süt Kurumu’nun taraf olduğu sözleşmelerde üretici için ceza koşulu bu fıkrada yer alan alt sınırdan daha az olarak belirlenebilir veya ceza koşuluna yer verilmeyebilir.

ARABULUCU DEVREYE GİRECEK

Yönetmeliğin 13. maddesine göre: “Tarımsal üretim sözleşmesinden doğan davalarda arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Tarımsal üretim sözleşmesinden doğan hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculuk yoluyla çözümlenmesine ilişkin dava şartı olarak arabuluculuk süreci 1/9/2023 tarihli ve 32296 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tarımsal Üretim Sözleşmesinden Doğan Hukuk Uyuşmazlıklarına İlişkin Arabuluculuk Yönetmeliği hükümlerine göre yürütülür” deniliyor.