Annelerin istihdamdaki payı

Geçenlerde 40. yaşımı kutladım. 40 yaş ne de büyük gelirdi eskiden. Peki ben niye büyüyemedim? Dışarıdan bakanlar buzdağının küçücük bir kısmını görebilseler de benim 10’da 9’um hâlâ çocuk. Çocuk çocuk sorular soruyorum yine, çocuk çocuk cevaplar veriyorum ve çocukça şeylere üzülüp seviniyorum. 

Her sene yapılan “Peki ben bu yaşıma kadar yaşantımda ne yaptım?” sorgulaması 40’a girerken daha da bir yoğunlaşıyor, adeta hava halinden sıvı hale, hatta katı hale geçiyor. Nasıl ki suyun içinde hareket etmek güçleşir, bu sorgulamalarla da elini kolunu oynatmaya hali kalmıyor insanın. Bir avuç insanın izlediği tiyatro oyunları, unutulmuş televizyon dizileri, az okunmuş kitaplar, başarısızlığa koşan ve bitmek bilmeyen bir doktora maratonu... 

Bu yaşıma kadarki kariyerimin bir cümlelik özeti bu. Böyle bakınca çok üzücü görünen bu tablo peki neden beni mutlu ediyor? Çünkü hepsini çok severek yaptım. Severek yazdım, severek oynadım, severek okudum. Sevdiği mesleği yapabilen bir avuç şanslı insandan biriydim. Şimdi de severek annelik yapıyorum. Beni ondan uzak tutacak şeyleri seve seve bırakıp tüm işim gücüm Uzay’mışçasına yaşıyorum.

Kariyerimdeki bu “mola” benim tercihim diyebiliyorum ama geçenlerde karşıma çıkan bir makaleyi okuyunca sorgulamadan edemedim: Acaba bu duruşun ne kadarı benim tercihim? 2023’te yayımlanan bu çok yeni çalışma, ülkelerin ilk çocuk doğduktan sonra cinsiyete göre istihdama katılım oranlarını karşılaştırmış. Tabii ki tahmin edilen sonuç çıkmış: Erkekler ve kadınlar ebeveynlikten önce istihdama katılımda paralel eğilimleri takip etse bile sonrasında keskin ve ısrarlı bir şekilde farklılaşmışlar ve kadınların istihdama katılımında büyük bir düşüş yaşanmış. 

İlk iki yıl anne sütü çok önemli olduğu için kadınların doğumdan sonraki ilk dönemlerde istihdamdan kopuşları aklıma yatıyor (Tabii çocuk olduktan sonra çalışmayan kadınların kaçının anne sütü verdiği ayrı bir muamma), acı olan kısmı bu kopuşun kalıcı olması. Yani çocuk oldu, ara verdik. Peki ama aradan zaman geçmiş, nasıl kariyerimize geri döneceğiz? İşte bunu başarmak çok zor.

GELİŞMIŞ ÜLKELERDE ŞAŞIRTICI SONUÇ

Bu çalışmayı ablamla paylaştığımda “Nesine şaşırdın ki zaten bilmiyor muyuz?” dedi. Ancak makalenin sürpriz olan kısmı aradaki farkın Afrika ve Asya’daki az gelişmiş ülkelerde daha düşükken Avrupa’nın büyük çoğunluğu da dahil olmak üzere gelişmiş ülkelerde yüksek olması. Yani düşük gelişim düzeylerinde çocuk sonrası istihdama katılım toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin çok küçük bir kısmını temsil ederken ekonomiler geliştikçe, gelirler arttıkça ve işgücü piyasası tarımdan sanayi ve hizmetlerde maaşlı çalışmaya dönüştükçe, çocuk sahibi olmak toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin baskın bir nedeni oluyor.

İsviçre’de, Birleşik Krallık’ta, ABD’de ilk çocuk sonrası kadın-erkek istihdam eşitsizliği oldukça yüksek olsa da Uganda, Tayland ve Tanzanya’da bu fark neredeyse yok denecek kadar az. Bu durumun elbette “çalışmak zorunda olmak” baskısı penceresi var ama ben bu sonucu biraz da ilkel toplumların kadına daha çok değer vermesine yükledim. Zaten anaerkillikten kopmamızı hep büyük bir kayıp olarak görmüşümdür. Canım ülkemde de durum pek parlak değil ne yazık ki. Biz Türk kadınları da çocuk doğduktan sonra kariyerimize uzaklaşmışız. Kendimden görmüyor muyum? Uzay bir yaşındayken dizi setine dönmeyi denemiştim ama uzun ve düzensiz çalışma saatleri, sabaha kadar sette olma durumu gibi nedenler yüzünden vazgeçmiştim.

Ne kadar modern olunsa da çocuk bakımında babalar görev dağılımına ne kadar katılsa da alttan alta herkesin zihninde “çocuk bakmak temelde kadının işidir” bakış açısı yatmıyor mu? Avukat olan annem emekli olduğu güne kadar arı gibi çalıştı. Çalıştığı için de özgür ve mutluydu. Dizilerde çok yoğun çalışan bir arkadaşıma durumu sorduğumda, “Ben aslında dinlenmeye sete gidiyorum” demişti. Uzay’la geçirdiğim her saniye için çok mutluyum ama bu süreç uzadıkça içten içe korkuyorum, ben bir gün bu seve seve yaptığım sabun köpüğü kariyerime geri dönebilecek miyim? Nerede kalmıştık? İyi ki doğdum.

Kaynakça

Kleven, H., Landais, C., & Leite-Mariante, G. (2023). The child penalty atlas (No. w31649). National Bureau of Economic Research.

https://www.nber.org/system/files/working_papers/w31649/w31649.pdf